90 proc. chorych na osteoporozę bez leczenia

  Polska znajduje się w grupie krajów, w których procesy starzenia się ludności przyspieszą najbardziej. W 2020 r. 43% Polaków będzie miało więcej niż 50 lat, a do 2050 r. już jedna trzecia obywateli będzie miała więcej niż 65 lat. Tym procesom będą towarzyszyły dodatkowe zjawiska o ogromnym znaczeniu dla polityki senioralnej Państwa. Nastąpi feminizacja starości wyrażająca się powiększającą się przewagą liczby kobiet. Zwiększy się znacznie udział osób starszych pozostających w jednoosobowych gospodarstwach domowych (tzw. singularyzacja w starości). Odsetek ludności w wieku 80 lat i więcej zwiększy się w latach 2010-2035 ponad dwukrotnie. Na tym tle szczególnie rośnie znaczenie zdrowotne, społeczne i ekonomiczne utrzymania sprawności funkcjonalnej i samodzielności osób w podeszłym wieku. Jednym z najważniejszych zadań w tym zakresie jest profilaktyka i leczenie osteoporozy.

Cicha epidemia

Osteoporoza nazywana „cichym złodziejem kości”, „tykającą bombą” lub po prostu cichą epidemią jest jedną z najczęstszych chorób współczesnego społeczeństwa i poważnym problemem socjoekonomicznym. Stosunkowo niedawno przez WHO uznana za chorobę, poprzednio traktowana była jako wynik starzenia się organizmu. Ryzyko wystąpienia osteoporozy wzrasta z wiekiem, dochodzi do obniżenia gęstości mineralnej kości i ich zrzeszotnienia. Dzieje się tak, ponieważ resorbcja tkanki kostnej przeważa nad procesami kościotworzenia. Kości stają się kruche i łatwo ulegają złamaniom. Niezależnie od wieku, osteoporoza może pojawić się w przebiegu innych chorób, takich jak: cukrzyca, nadczynność przytarczyc, tarczycy, kory nadnerczy. Może być także skutkiem długotrwałego zażywania niektórych leków, takich jak: glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, leki przeciwpadaczkowe, leki zmniejszające krzepliwość krwi czy niektóre leki używane w terapii nowotworów. Osteoporoza jest przede wszystkim chorobą kobiet. Kobiety po menopauzie są narażone na osteoporozę cztery razy bardziej niż mężczyźni ze względu na negatywny wpływ nagłego obniżenia poziomu estrogenów na metabolizm kostny. Na zachorowanie narażona jest co czwarta kobieta powyżej 60 r.ż. i co druga, która ukończyła 70 lat. W Polsce nie ma danych precyzyjnie opisujących naszą sytuację epidemiologiczną. Według szacunków ok. 21% kobiet choruje na osteoporozę, zaś u powyżej 40% stwierdzono osteopenię, czyli zmniejszoną mineralną gęstość kości.

Złamanie osteoporotyczne. Niedoceniane zagrożenie. Niedoceniany koszt.

Osteoporoza nie boli – bolą złamania. Proces destrukcji kości postępuje bez klinicznie specyficznych objawów. Prowadzi do zagrożenia tzw. złamaniem niskoenergetycznym, do którego dochodzi najczęściej w wyniku upadku z wysokości własnej lub w efekcie lekkiego urazu, który u osoby zdrowej nie wywołałby takich konsekwencji. Złamanie osteoporotyczne jest bardzo często pierwszym zauważalnym objawem nieleczonej choroby. Jego ryzyko rośnie wraz z wiekiem. Życiowe ryzyko złamania osteoporotycznego u kobiet wynosi aż 46,6% (u mężczyzn 22,4%).
W 2010 roku w Polsce było 2 mln osób chorych na osteoporozę. Duża część z tej grupy doznała złamań osteoporotycznych, których liczba, według szacunków, znacząco wzrośnie na przestrzeni kolejnych dekad. Złamania osteoporotyczne są najczęściej zlokalizowane w miejscach typowych, takich jak: kręgosłup (58%), bliższy koniec kości udowej (70%), nasada dalsza kości promieniowej (80%), bliższy koniec kości ramiennej (75%). Konsekwencje złamań osteoporotycznych są groźne i niedoceniane. Stanowią przyczynę niesprawności, kalectwa a nawet śmierci. Do najcięższych należy złamanie bliższego końca kości udowej. Po takim złamaniu w ciągu roku umiera co piąta kobieta i co czwarty mężczyzna. Prawie połowa pacjentów, którzy przeżywają, najczęściej doświadcza trwałego kalectwa, lub jakiejś formy niepełnosprawności. Ryzyko kolejnego złamania wzrasta wielokrotnie u osób, które już go doznały.
Koszt złamań osteporotycznych stanowi ogromne obciążenie dla budżetów ochrony zdrowia. Szacowany koszt tych złamań w krajach Europy to około 30 mld EU rocznie.

Zapobieganie i leczenie

Istotnym problemem w systemowym zapobieganiu i leczeniu osteoporozy jest jej interdyscyplinarność czyli wielość dyscyplin medycznych, które mogą i zajmują się tym schorzeniem. Prowadzi to do rozmycia odpowiedzialności za pacjenta.
W zapobieganiu i leczeniu osteoporozy kluczowe jest podjęcie działań zapobiegających pierwszemu i kolejnym złamaniom. Indywidualna  profilaktyka osteoporozy polega przede wszystkim na właściwym stylu życia obejmującym aktywność fizyczną, unikanie używek, dietę bogata w wapń i witaminę D oraz unikanie upadków. Zalecany model zapobiegania złamaniom osteoporotycznym obejmuje ocenę indywidualnego dziesięcioletniego ryzyka złamania według zalecanego przez WHO algorytmu FRAX (Fracture Risk Assessment Tool), narzędzia powszechnie dostępnego w internecie. Leczenie farmakologiczne powinno być stosowane u wszystkich chorych, u których wyliczone ryzyko indywidualne złamania wynosi powyżej 10% oraz u wszystkich chorych, u których już doszło do niskoenergetycznego złamania kości.

Pacjenci z osteoporozą bardzo często nie są właściwie leczeni. Szacuje się, że leczonych na osteoporozę jest w Polsce tylko 10% chorych. Chorzy po złamaniach osteoporotycznych są najczęściej wypuszczani z oddziałów urazowych bez diagnozy i bez leczenia.

Zespół ekspertów ds. osteoporozy przy konsultancie krajowym w dziedzinie reumatologii wypracował stanowisko, dotyczące przyczyn niedostatecznego farmakologicznego leczenia osteoporozy oraz propozycje rozwiązań tych problemów.

Najważniejsze z nich to:
1.    Szerokie wprowadzenie Systemu Zapobiegania Złamaniom z główną rolą Koordynatora jako osoby identyfikującej w szpitalach złamania o charakterze osteoporotycznym i kierującej do poradni specjalistycznej. Podobne systemy działające w USA i krajach europejskich dają zmniejszenie liczby złamań o 40% i ogromną redukcję kosztów.
2.    Nadanie priorytetu profilaktyce kolejnych złamań u osób z dokonanym już złamaniem. W tym celu trzeba m.in. dostosować liczbę specjalistycznych poradni do liczby osób w województwie tak, aby jedna przypadała na ok. 300 000 dorosłych osób.
3.    Uporządkowanie kryteriów rozpoznawania osteoporozy. Decydującym i wystarczającym powinno być w przypadku kobiet po menopauzie (po 50 r.ż.) i mężczyzn po 65 r.ż. jedno z poniższych:
a.    Złamanie niskoenergetyczne bliższego końca kości udowej (bez badania densynometrycznego);
b.    Złamanie niskoenergetyczne w pozostałych lokalizacjach oraz osteopenia lub osteoporoza w badaniu densynometrycznym kręgosłupa lub biodra;
c.    Przy braku złamań wynik badania densynometrycznego DXA T-score < -2,5
d.    Bez złamań lub ze złamaniami i oceną ryzyka złamania wg algorytmu FRAX > 10%.

Eksperci zwracają także uwagę na problem przestrzegania zasad wieloletniego leczenia w farmakoterapii osteoporozy. Największy wpływ na efektywność leczenia ma rodzaj stosowanego preparatu oraz częstość jego stosowania. Zmniejszenie częstości dawkowania i podawanie leku drogą pozajelitową znacznie poprawiają stosowanie się pacjenta – zwłaszcza w podeszłym wieku –  do zaleceń lekarskich.
Od niedawna dostęp do leków refundowanych stosowanych w osteoporozie uległ znacznej poprawie. Stało się to między innymi za sprawą listy nieodpłatnych leków dla osób powyżej 75 roku życia, tak zwanej „listy 75+”. To bardzo ważna inwestycja przyczyniająca się do zmniejszenia ryzyka złamań a tym samym wspierająca sprawną i samodzielną starość.