Ginekologia okresu pomenopauzalnego: co warto wiedzieć

W okresie postmenopauzalnym w organizmie kobiety dochodzi do szeregu zmian zanikowych związanych z wygaśnięciem czynności hormonalnej jajników. Dotyczą one przede wszystkim narządu płciowego i gruczołów sutkowych.

W jajniku dochodzi w okresie pomenopauzalnym do całkowitego zaniku wszystkich specyficznych struktur gruczołu. Ciężar obu jajników powyżej 60. roku życia wynosi około 4,0 g w porównaniu do 11,3 g u kobiety młodej.

Warstwa korowa ulega przerośnięciu tkanką łączną i ścieńczeniu. W naczyniach występują zmiany zwyrodnieniowe, równocześnie obserwuje się rozrost zrębu jajnika, który wytwarza głównie androgeny. W późnej starości jajniki ulegają całkowitej inwolucji, stanowiąc małe, twarde, listeczkowate twory z głębokimi rowkami. Poziom estrogenów w moczu obniża się poniżej 10 mikrogramów na 24 godziny wobec 30-50 mikrogramów/24 godz. w okresie dojrzałości płciowej.

Na sromie na skutek zmian zanikowych kurczą się i zmniejszają wargi sromowe mniejsze, spłaszcza się wzgórek łonowy, tracą swoje napięcie wargi sromowe większe.

Wejście do pochwy staje się coraz węższe, a błona śluzowa przedsionka jest sucha, cienka i blada. Zmiany te utrudniają utrzymywanie stosunków płciowych.

Również nabłonek pochwy na skutek braku estrogenów cieńczeje, ściany pochwy ulegają wygładzeniu, zanikają sklepienia i często dochodzi do zwężenia w 1/3 górnej pochwy (kraurosis vaginae), co również przyczynia się do utrudnienia współżycia płciowego. Zmienia się pH wydzieliny z pochwy – z kwaśnego na obojętny lub zasadowy. Na skutek zniknięcia z nabłonka glikogenu zmienia się mikroflora pochwy. Zanikają pałeczki kwasu mlekowego, a pojawia się flora bakteryjna mieszana, z pałeczką okrężnicy na czele.

Część pochwowa ulega znacznemu skróceniu, kanał szyjki zaś zwężeniu, a jego ujście staje się punkcikowate, niekiedy całkowicie zarośnięte, co wobec istnienia innych stanów patologicznych macicy prowadzić może do szeregu poważnych powikłań.

Macica również ulega zanikowi. Jej ciężar z około 58 g w wieku 40 lat zmniejsza się do 37,8 g około 70. roku życia. Błona śluzowa macicy w tym okresie cieńczeje, zanika warstwa podstawowa, nabłonek staje się niski, sześcienny, a gruczoły śluzowe wąskie i krótkie, z małą ilością wydzieliny. Zanika również podścielisko błony śluzowej.

Przymacicza boczne i więzadła krzyżowo-maciczne ulegają skróceniu i zwiotczeniu, co daje w następstwie spłycenie sklepień pochwy.

W jajowodach po obniżeniu estrogenów następuje spłaszczenie nabłonka, zanik rzęsek i często zarośnięcie ich światła.

Zbieranie wywiadu i badanie kobiety w okresie pomenopauzalnym wymaga wiele cierpliwości, taktu, życzliwości i szacunku dla pacjentki, która bardzo często jest już osamotniona i pozbawiona właściwej i należytej opieki ze strony dzieci i rodziny. Przy badaniu ginekologicznym należy pamiętać, że pochwa w tym okresie ulega zwężeniu, sklepienia są zanikłe, a ściany tak ścieńczałe i nieelastyczne, że mogą ulec rozerwaniu nawet przez nieco tylko silniejszy ucisk badających palców. Przy oględzinach zewnętrznych należy zwrócić uwagę na stan ujścia cewki moczowej.

Przy badaniu wewnętrznym należy pamiętać, że macica w tym okresie jest zanikła, podobnie jak jajniki. W przypadku stwierdzenia zmian podejrzanych o proces nowotworowy obowiązuje pobranie wycinka. Jeżeli przeprowadza się test hormonalny (próba Meigsa) mający wykazać stopień reaktywności ściany pochwy na podawanie estrogenów, to zarówno przed, jak i po teście należy pobrać wymaz cytohormonalny.

Do najczęstszych dolegliwości i schorzeń okresu pomenopauzalnego należą:

1) zmiany na sromie (marskość i rogowacenie białe);

2) starcze zapalenie błony śluzowej macicy;

3) cukrzycowe zapalenie sromu;

4) idiopatyczny świąd sromu (neurodermatitis);

5) zanikowe zapalenie pochwy;

6) wypadanie macicy i pochwy;

7) nietrzymanie moczu;

8) osteoporoza.