Zaburzenia metabolitów mózgu mogą przyczyniać się do powstawania szumów usznych. Na to wskazują wyniki badań prowadzonych w ramach projektu „Zastosowanie spektroskopii rezonansu magnetycznego w badaniu płatów skroniowych i czołowych u osób z szumami usznymi” zrealizowanego w Naukowym Centrum Obrazowania Biomedycznego (NCOB) Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. To jedno z pierwszych w świecie badań poświęconych wykorzystaniu tej metody w diagnozowaniu przyczyn szumów usznych, a także przedmiot pracy doktorskiej dr inż. Joanny Wójcik z NCOB.
Szumy uszne to wrażenia słuchowe doświadczane przy braku zewnętrznego źródła dźwięku. Wskazuje się, że doświadcza ich średnio co piąta osoba na świecie. Szumy w znacznym stopniu obniżają jakość życia pacjentów, mogą także prowadzić do zaburzeń uwagi, nastroju czy nawet depresji. W większości przypadków są one objawem innej choroby, zazwyczaj towarzyszą czuciowo-nerwowym zaburzeniom słuchu, które są spowodowane otosklerozą ślimakową lub urazem akustycznym.
Aby właściwie leczyć szumy uszne, trzeba poznać ich przyczynę. Patomechanizm tych zaburzeń może być różny i nie został on do tej pory jednoznacznie wyjaśniony. Za najbardziej prawdopodobną uznaje się teorię, która zakłada istnienie generatora szumów usznych związanych z zaburzeniem przekaźnictwa nerwowego. Takim generatorem może być ślimak w uchu wewnętrznym. Szumy mogą być skutkiem fizycznego uszkodzenia komórek słuchowych w ślimaku, zaburzeń elektromechaniki, jak również patomechanizmów molekularnych, skutkujących zmianami aktywności we włóknach nerwowych (aferentnych, doprowadzających impulsy nerwowe do mózgu i eferentnych, odprowadzających impulsy nerwowe z mózgu) oraz w korze słuchowej. Badania mające na celu zbadanie mechanizmów molekularnych powstawania szumów usznych prowadzone są w Naukowym Centrum Obrazowania Biomedycznego Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu.
Zaburzenia biochemiczne związane z syntezą białek, mogą wiązać się z zaburzeniami metabolizmu komórek nerwowych. W tym zakresie ważne wydaje się zachowanie właściwego stężenia dwóch metabolitów – neuroprzekaźników kwasu gamma-aminomasłowego (ang. gamma-aminobutyric acid, GABA) oraz kwasu glutaminowego. Kwas gamma-aminomasłowy jest neurotransmiterem hamującym w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Mówiąc najprościej, neuroprzekaźnik ten prowadzi do zmniejszenia pobudliwości neuronów. Na skutek uszkodzeń drogi słuchowej może dojść do zaburzeń w funkcjonowaniu układu GABA-ergicznego i ograniczenia ilości receptorów GABA. W efekcie pojawia się nadwrażliwość i nadreaktywność na drodze słuchowej i wrażenie szumów usznych. Ich przyczyną może być również obumieranie neuronów GABA-ergicznych w procesie starzenia.
Drugim metabolitem, którego zmiany stężenia mogą powodować postawanie szumów usznych jest kwas glutaminowy. Receptory tego neurotransmitera znajdują się we włóknach aferentnych i określają spontaniczną i wywołaną dźwiękiem aktywność w obrębie nerwu słuchowego. Szumy mogą być skutkiem zwiększonego wydzielania tego neurotransmitera i zwiększonego przepływu informacji w postaci impulsów elektrycznych pomiędzy komórkami słuchowymi zewnętrznymi a włóknami nerwu przedsionkowo-ślimakowego.
Przy poszukiwaniu przyczyn szumów usznych u pacjentów zasadnym staje się zbadanie stężenia kwasu glutaminowego oraz GABA w ośrodkowym układzie nerwowym. Można to zrobić metodą protonowej spektroskopii rezonansu magnetycznego (1HMRS). To nieinwazyjne badanie (zwane. „oknem metabolicznym”), podczas którego sprawdza się stężenie różnych metabolitów w mózgu. Wykorzystuje się je głównie w diagnostyce przy podejrzeniu chorób neurologicznych, onkologicznych lub psychiatrycznych. Zmiany stężenia metabolitów mogą bowiem sugerować z dużym prawdopodobieństwem, z jakimi zaburzeniami lub chorobą mamy do czynienia.
Zastosowanie protonowej spektroskopii rezonansu magnetycznego w diagnostyce szumów usznych nie jest rozpowszechnione. Literatura światowa wymienia tylko dwie prace badawcze wykorzystujące tę metodę w badaniach niewielkich grup osób z szumami usznymi (oraz jedna praca dotycząca modeli zwierzęcych szumów usznych). Badaniem tą metodą w NCOB objęto znacznie większą niż we wspomnianych badaniach grupę (79 pacjentów).
Podczas rekrutacji brano pod uwagę wszystkie informacje na temat szumów usznych, które są ważne dla lekarza audiologa. Ze względu na fakt, iż szumy uszne często towarzyszą niedosłuchowi, przeprowadzono diagnostykę zaburzeń słuchu, m.in. metodą audiometrii tonalnej czy tympanometrii. Ponadto dla dokładniejszej charakterystyki szumów usznych pacjenci wypełniali kwestionariusze takie jak: Inwentarz Trudności Wywołanych Szumami Usznymi (ang. Tinnitus Handicap Inventory, THI) czy Współczynnik Czynnościowy Szumu Usznego (ang. Tinnitus Functional Index, TFI). W opisie odczuwanych szumów została uwzględniona m.in. długość ich trwania, uporczywość i intensywność, na którą – co warto przypomnieć – mogą wpływać różne czynniki, w tym zażywane leki, warunki pogodowe, pora dnia, palenie papierosów, picie alkoholu, wysiłek fizyczny, stres, zmęczenie czy hałas. Określano też miejsce odczuwania szumów. Szumy uszne mogą być jednostronne, obustronne, odczuwane w głowie, bardziej po jednej ze stron lub zamienne, w zależności od pory dnia czy pogody. Ostatecznie do badania stężeń neuroprzekaźników metodą 1HMRS zakwalifikowano pacjentów z jednostronnymi oraz obustronnymi szumami usznymi z niewielkim stopniem niedosłuchu oraz ze słuchem prawidłowym. Szczegółowe dane na temat szumów zgromadzone na wstępie badania skonfrontowano potem z wynikami badania stężeń metabolitów mózgu metodą 1HMRS. Zauważono, że u pacjentów z szumami usznymi zarówno jednostronnymi, jak i obustronnymi, stężenie GABA było niższe niż u osób bez szumów usznych. Świadczy to o obniżonym hamowaniu w płatach skroniowym i czołowym w przypadku występowania szumów usznych. Na razie nie wiadomo jednak, czy zaobserwowane zmiany są przyczyną szumów czy też może ich skutkiem. Aby to rozstrzygnąć, niezbędne jest przeprowadzenie kolejnych badań.
Fot.: Maciej Nowicki / IFPS