Panel Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Koncepcja One Health – Jednego Zdrowia zwraca uwagę na istnienie ścisłych współzależności pomiędzy zdrowiem ludzi, zwierząt i stanem środowiska naturalnego.
Moderator: prof. Romuald Zabielski; Uczestnicy: dr hab. Małgorzata Drywień, prof. SGGW, dr inż. Aleksandra Kalińska, dr hab. Grzegorz Majewski, prof. SGGW, dr hab. Dariusz Włodarek, prof. SGGW, dr Joanna Zarzyńska
Za ojca koncepcji One Health uznaje się Rudolfa Virchowa, pruskiego badacza i naukowca z XIX w., który opisał wspomniane współzależności na przykładzie włośnicy, choroby pasożytniczej świń i dzików przenoszonej na człowieka poprzez zjedzenie mięsa i kończącej się śmiercią. Podążając za twórcą koncepcji, w panelu skupiono się na bezpiecznej żywności i zdrowym odżywianiu, jednak nie tyle w kontekście liczby przyjętych kalorii i optymalnego doboru składników pokarmowych w diecie człowieka co szeroko pojętego bezpieczeństwa żywności.
Według definicji, bezpieczna i zdrowa żywność to taka, która jest produkowana w środowisku nieobciążonym ponadnormatywnymi zanieczyszczeniami chemicznymi i biologicznymi. Prof. Dariusz Włodarek już na początku dyskusji podważył logikę tego często powtarzanego w mediach stwierdzenia. Otóż europejski konsument nie ma prawa kupić na rynku innej żywności niż „zdrowa i bezpieczna”. Służby mające za swoje statutowe zadanie kontrolować jakość żywności nie dopuszczają do obrotu innej niż „zdrowa i bezpieczna”. O skuteczności tego systemu kontroli świadczy minimalna liczba przypadków zatruć żywością mikrobiologicznie lub chemicznie skażoną w krajach Unii Europejskiej. Mimo to musimy mieć na względzie obecność konkretnych zanieczyszczeń środowiska atmosferycznego, wody i gleby, monitorować ich stężenie oraz badać ich wpływ na jakość surowców dla przemysłu spożywczego, co szerzej przedstawił prof. Grzegorz Majewski. Dotyczy to produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej – środków użytych do uprawy ziemi, ochrony roślin oraz pasz i ochrony zwierząt przed chorobami zakaźnymi inwazyjnymi i metabolicznymi. Prof. Małgorzata Drywień i prof. Dariusz Włodarek odnieśli się do wpływu tych zanieczyszczeń na przetwarzanie i przechowywanie żywności.
W panelu zostały także poruszone istotne aspekty produkcji roślinnej i zwierzęcej w kontekście ich wpływu na środowisko (dr Joanna Zarzyńska) oraz wpływu zanieczyszczenia środowiska atmosferycznego i gleby oraz użycia antybiotyków w produkcji zwierzęcej i innych (dr Aleksandra Kalińska) na jakość żywności. Ponadto poszukiwano odpowiedzi na pytanie, czy zasadne byłoby obniżenie skali produkcji zwierzęcej w kontekście eliminacji z diety produktów pochodzenia zwierzęcego oraz czy mamy do dyspozycji godne polecenia z punktu widzenia żywieniowego alternatywy dla białka pochodzenia zwierzęcego. Nie podważając istotności białka pochodzenia zwierzęcego w diecie człowieka, podkreślono konieczność zmniejszenia jego nadmiernego spożycia oraz przeciwdziałania marnotrawstwu żywności. To pozwoliłoby zracjonalizować zapotrzebowanie na białko pochodzenia zwierzęcego (prof. D. Włodarek i inni).
W dalszej części dyskusji uwagę skierowano na produkcję zwierzęcą, której intensyfikacja jest paradoksalnie korzystna dla środowiska. Mianowicie, w intensywnej produkcji koszt środowiskowy (emisja metanu i dwutlenku węgla, zużycie wody i energii elektrycznej, produkcja ścieków) na jednostkę produktu, np. na 1 kg mleka czy mięsa, jest niższy lub o wiele niższy niż w gospodarstwach prowadzonych ekstensywnie z niską wydajnością mleczną i niskimi przyrostami masy ciała. Ponadto właściwie prowadzona bioasekuracja na fermach zwierząt – poza korzystnym wpływem na dobrostan zwierząt – pozwala zmniejszyć ilości środków chemicznych do dezynfekcji, farmaceutyków (w tym antybiotyków i środków przeciwpasożytniczych). W ostatnich latach wycofano szereg dotychczas powszechnie stosowanych środków chemicznych (np. do prewencji chorób przewodu pokarmowego i gruczołu mlekowego), oferując mniej obciążające środowisko, biodegradowalne produkty, co także zmniejszyło niekorzystne oddziaływanie ferm na środowisko (dr J. Zarzyńska, dr A. Kalińska, prof. R. Zabielski).
Przy okazji zwrócono uwagę na nowe produkty do uprawy roślin – nawozy biologiczne (prof. Grzegorz Majewski). Rolnicy coraz aktywniej zmniejszają wpływ gospodarstw rolnych na środowisko poprzez zakładanie instalacji do pozyskiwania zielonej energii (m.in. elektrownie wiatrowe, ogniwa fotowoltaiczne, odzyskiwanie energii cieplnej z mleka), oczyszczania ścieków oraz stosowanie nowoczesnych systemów uprawy roślin i nawożenia (prof. G. Majewski, dr J. Zarzyńska).
Na zakończenie prof. Małgorzata Drywień i prof. Dariusz Włodarek podkreślili rolę konsumentów i ich sprawczość w oddziaływaniu na środowisko poprzez dokonywanie wyboru produktów spożywczych oraz właściwe bilansowanie diety. W podsumowaniu dyskusji sugerowano położenie większego nacisku na edukację społeczeństwa w zakresie lepszego zrozumienia zależności pomiędzy zdrowiem jednostki a zdrowiem ekosystemu.
Tekst ukazał się w Raporcie 5. Kongresu „Zdrowie Polaków” 2023 pod red. prof. Henryka Skarżyńskiego
Foto: sggw.edu.pl
Link do nagrania: One Health. Zdrowe środowisko, zdrowa żywność, zdrowe odżywianie się