Nie zawsze „sport to zdrowie”, jak to się potocznie przyjmuje. Nie ulega jednak wątpliwości, że aktywność fizyczna ma bardzo duże znaczenie w profilaktyce zdrowotnej – korzystnie wpływa na funkcjonowanie organizmu, poprawia samopoczucie, pomaga redukować stres, obniża agresję (Sigfusdottir i in. 2011).
Dr hab. Joanna Basiaga-Pasternak, prof. AWF
Jednak u osób, które zawodowo uprawiają sport, można niekiedy zaobserwować problemy natury psychicznej – zaburzenia emocjonalne, zaburzenia nastroju (depresje).
Depresja to różnego rodzaju zaburzenia nastroju. Według klasyfikacji DSM-5® można wyróżnić dezorganizujące zaburzenie regulacji nastroju, większe zaburzenie depresyjne, uporczywe zaburzenie depresyjne (dystymia), przedmenstruacyjne zaburzenie dysforyczne, zaburzenie depresyjne wywołane substancją lub lekiem, zaburzenie depresyjne spowodowane stanem ogólnomedycznym oraz określone zaburzenie depresyjne i nieokreślone zaburzenie depresyjne (Butcher i in. 2020; Heitzman 2017).
Do wspólnych cech wszystkich tych typów zaburzeń należą: smutek, poczucie pustki lub drażliwości (towarzyszą temu zmiany somatyczne i poznawcze wpływające znacząco na zdolność jednostki do funkcjonowania). Ponadto obniżenie i zmienność nastroju, podwyższony poziom lęku (zwłaszcza przed przyszłością), zaburzenia w sferze poznawczej (trudności w uczeniu się, skupianiu), niemożność znalezienia przyjemności, zaburzenia w sferze aktywności (problemy z zakończeniem działań i szybka męczliwość), zmiana rytmów okołodobowych – lepsze funkcjonowanie w godzinach wieczornych, zaniedbania w zakresie higieny osobistej i wyglądu, zaburzenia somatyczne, poczucie winy lub beznadziei, myśli o samookaleczeniu lub samobójcze, możliwe próby samobójcze (Bomba 2004; Butcher in. 2020).
Depresja ma charakter wieloprzyczynowy. W przypadku sportowców można wymienić czynniki biologiczne (np. czynniki genetyczne, choroby przewlekłe), psychologiczne (np. traumatyczne, stresujące wydarzenia życiowe, trudności w relacjach z innymi), społeczne i kulturowe (np. samotność, brak wsparcia, trudności zawodowe, materialne, mieszkaniowe), a także oczekiwania społeczne – presja, wypalenie, urazy, konieczność rezygnacji ze sportu, porażki, utrudnienia związane z treningami i występami sportowymi spowodowane pandemią COVID-19 (Zarychta i in. 2018; Basiaga-Pasternak, Cichosz-Dziadura 2022).
Do konsekwencji zaburzeń emocjonalnych i depresji, jakie mogą dotyczyć zawodników, można zaliczyć: obniżenie efektywności działania, problemy rodzinne, próby samobójcze, samobójstwa i inne zaburzenia (tj. odżywiania, uzależnienia).
Problem depresji u sportowców jest obecny w badaniach psychologów w różnych obszarach kulturowych. Wyniki, jakie one przynoszą, nie są jednoznaczne. I tak podczas badań irańskich sportowców wykazano mniejszy poziom depresji u zawodników w porównaniu z osobami nieuprawiającymi sportu – aktywność sportowa zwiększa poziom endorfin w organizmie i zmniejsza ryzyko wstąpienia depresji (Mohammadi 2011). Łuszczyńska (2011) natomiast dostrzegła zależność pomiędzy regularnym uprawianiem sportu a pozytywnym nastrojem. Podobną funkcję sportu (szczególnie dyscyplin zespołowych) w zapobieganiu depresji dostrzegli Canan i Ataoglu (2010), badając sportowców tureckich. Jednak inne badania tureckich sportowców (Demirel 2016) wykazały, że cechuje ich wyższy poziom depresyjności i lęku w porównaniu z niesportowcami.
O występowaniu wśród elitarnych sportowców zaburzeń emocjonalnych i depresji pisali Lebrun i in. (2018). Depresję u zawodników spowodowaną pandemią badali Myall i in. (2021) oraz Lambert z zespołem (2022).
Oczywiście nie wszyscy sportowcy zmagają się z depresją, są jednak zawodnicy, u których ten problem można zaobserwować. Co korzystne, sami zawodnicy coraz częściej mówią, że chorują czy chorowali na depresję. Przełamują coraz odważniej temat tabu, obalając przy tym mit silnego, twardego i niewzruszonego sportowca. Właśnie z materiałów prasowych, wywiadów w mediach, opisów w mediach społecznościowych można dowiedzieć się, jak wielu zawodników mierzy(ło) się z depresją czy innymi problemami natury psychicznej.
O depresji mówili m.in. narciarka Lindsay Vonn, siatkarz Matthew Anderson, pływak Michael Phelps, piłkarz nożny Robert Enke (finalnie odebrał sobie życie), piłkarz nożny Andrzej Iwan, narciarka biegowa Justyna Kowalczyk-Tekieli, lekkoatleta Marek Plawgo, zawodniczka skoków narciarskich Anna Twardosz, piłkarka ręczna Ewa Urtnowska i wielu innych.
Niestety, także wśród polskich sportowców zmagania z depresją, myślami samobójczymi zakończyły się tragicznie – samobójstwo popełnili znani żużlowcy: Rafał Kurmański, Tomasz Jędrzejak, Robert Dados, Piotr Gancarz, Jarosław Kalinowski, Łukasz Romanek.
Niektórzy z nich mieli zdiagnozowaną depresję. Dlaczego zatem tyle znanych, popularnych osób, często wysoko wynagradzanych, zmaga się z takimi problemami? Pomimo coraz większej świadomości społecznej dotyczącej depresji (także w środowisku sportowców) niekiedy brakuje wsparcia ze strony otoczenia. Sam problem bywa bagatelizowany, niekiedy też sportowcy z problemami natury psychicznej bywają odrzucani przez otoczenie.
Sportowcy wspominają
Bo odbiór społeczny jest taki, jakby depresja była wstydem. Sam zwrot: przyznał się do depresji. Przyznał. Jak do złego.
Justyna Kowalczyk-Tekieli
poradniapraxis.pl
Czułem, że wizyta u psychiatry czy terapeuty to wstyd. Że to dla słabych ludzi.
Marek Plawgo
wprost.pl
Zależy mi, byśmy głośno mówili o depresji w sporcie wyczynowym na każdym jego etapie, ponieważ dotyka ona również dzieci i młodzież. Wiele osób borykających się z problemami psychicznymi wypiera chorobę. W dodatku nie ma pomocy od klubu i otoczenia. A depresja nie zniknie sama. Chowana przed światem i tak któregoś dnia się ujawni i to ze zdwojoną siłą.
Ewa Urtnowska, autorka projektu „Depresja – gramy w to”
sportowefakty.wp.pl
Dzięki licznym kampaniom społecznym dotyczącym zaburzeń psychicznych, depresji świadomość społeczna rośnie, jednak nadal jest sporo do zrobienia. Co zatem jeszcze można zrobić w ramach profilaktyki, aby nie dochodziło do kolejnych tragedii? Na pewno bardzo ważne są dalsze kampanie społeczne zwiększające świadomość Polaków na temat depresji. Dobrze byłoby, aby w takich kampaniach uczestniczyli również sami sportowcy, także i po to, by łamać stereotypy o „niezniszczalnych” zawodnikach. Ponadto istotne jest rozpowszechnianie wiedzy na temat zaburzeń emocjonalnych oraz możliwości terapeutycznych u sportowców wśród sportowców i trenerów. Szczególnie ważna wydaje się rola trenera i pozostałych osób z otoczenia sportowca. Powinni oni udzielać wsparcia (emocjonalnego, instrumentalnego, informacyjnego) zawodnikowi, który przeżywa kryzys i potrzebuje pomocy.
Wczesna interwencja może zapobiec pojawieniu się depresji i wszystkich problemów sportowych i życiowych z niej wynikających. Warto wreszcie zachęcać środowisko sportowe do intensyfikacji pracy z psychologiem sportowym, a w razie potrzeby – z psychoterapeutą, lekarzem psychiatrą. Powszechnie wiadomo bowiem, że lepiej zapobiegać, niż leczyć.
Link do nagrania:
Dzień 2., kanał 4. – czas rozpoczęcia: 21:54
———————————
Piśmiennictwo
Basiaga-Pasternak J., Cichosz-Dziadura A., (2022), Depressiveness Among Athletes An Coping With Stress, Sense of Efficacy And Satisfaction With Life – A Pilot Study. J Kinesiol Exercise Sci. 91 (30): 53–58.
Bomba J., (2004), Depresja młodzieńcza. W: Namysłowska I. (red.). Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 266–80.
Butcher J.N., Hooley J.M., Mineka S., (2020), Psychologia zaburzeń DSM-5. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne / GWP, Sopot.
Canan F., Ataoglu A., (2010), The influence of sports on anxiety, depression, and perceived problem solving ability. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11(1): 38–43.
Demirel H., (2016), Have University Sport Students Higher Scores Depression, Anxiety and Psychological Stress? International Journal Of Environmental & Science Education. 11(16): 9422–25.
Heitzman J., (2017), Zaburzenia depresyjne. DSM-5. American Psychiatric Assosation. Edra. Urban&Partner, Wrocław.
Lambert C., Schütz L.M., Rice S.M., Purcell R., (2022), Depressive symptoms among Olympic athletes during the Covid-19 pandemic, BMC Sports Science Medicine and Rehabilitation, 14(1).
Leburn F., MacNamara A., Rodgers S., Collins D., (2018), Learning From Elite Athletes’ Experience of Depression. Front Psychol.; 9: 2062.
Łuszczyńska A., (2011), Psychologia sportu i aktywności fizycznej. Zagadnienia kliniczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mohammadi A., Kiyani R., Araghic M.R., Zamini S., (2011), The compare of depression between athlete and non-athlete employed people. Procedia Soc Behav Sci, 30: 1878–80.
Myall K., Montero-Marin J., Kuyken W., (2021), Anxiety and Depression during COVID-19 in Elite Rugby Players: The Role of Mindfulness Skills. Int J Environ Res Public Health, 18, 11940.
Sigfusdottir I.D., Asgeirsdottir B.B., Sigfusdottir J.F., Gudjonsson G.H., (2011), Physical activity buffers the effects of family conflict on depressed mood: A study on adolescent girls and boys. J Adolesc, 34, 895–902.
Zarychta K., Kruk M., Boberska M., Szczuka Z., Horodyska K., Kuliś E., Łuszczyńska A., (2018), Depression in eliteathletes: Findings from a systematic review. Rev Psychol, 61 (1): 37–34.
https://poradniapraxis.pl/aktualnosci/psychiatrzy/justyna-kowalczyk-o-swojej-depresji-jesli-ta-najsilniejsza-korzysta-z-pomocy-specjalistow-to-moze-i-ktos-inny-przelamie-wstyd-i-skorzysta-albo-zrzuci-maske-i-sie-oczysci/ [dostęp: 25.08.2022].
https://sportowefakty.wp.pl/pilka-reczna/951968/byla-reprezentantka-polski-w-chorobie-brzydzilam-sie-siebie [dostęp: 25.08.2022].
https://www.wprost.pl/kraj/10203865/marek-plawgo-ma-depresje-leczy-sie-od-kilku-miesiecy.html [dostęp: 25.08.2022].