Profilaktyka kluczowa w budowaniu bezpieczeństwa zdrowotnego w Polsce i Europie.
Rekomendację 1. przedstawia dr hab. Dominik Olejniczak z Wydziału Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Rekomendujemy wskazanie strategicznych działań niezbędnych do promowania profilaktyki zdrowotnej w ramach polskiej prezydencji w UE. W związku z powyższym konieczne jest zwiększenie udziału populacji w badaniach przesiewowych, zwłaszcza w obszarze nowotworów (np. raka piersi, prostaty, płuca), aby skutecznie zapobiegać i wcześnie wykrywać choroby. Programy profilaktyczne powinny być „szyte na miarę”, opierać się na analizie potrzeb poszczególnych społeczeństw UE oraz na analizie czynników determinujących chęć udziału społeczeństwa w badaniach, w tym kulturowych uwarunkowań. Niezwykle ważna jest edukacja zdrowotna, dostępność do badań przesiewowych oraz wymiana dobrych praktyk pomiędzy krajami, w których realizacja programów profilaktycznych jest na wysokim poziomie.
Ponadto rekomendujemy większe inwestycje w profilaktykę zdrowotną, które mogą przyczynić się do odwrócenia „piramidy świadczeń” oraz zmniejszenia kosztów leczenia i hospitalizacji. Rekomendujemy także promowanie innowacyjnych rozwiązań i technologii w zakresie profilaktyki, w tym transformacji cyfrowej systemów ochrony zdrowia, aby zwiększyć efektywność i dostępność tego typu świadczeń, np. edukacja w zakresie korzystania z Internetowego Konta Pacjenta.
Rekomendujemy wskazanie możliwych mechanizmów współpracy między państwami członkowskimi UE w celu zharmonizowania polityki zdrowotnej oraz wyrównania dostępu do skutecznych programów profilaktycznych. Istotna jest współpraca między państwami członkowskimi w zakresie oceny czynników ryzyka, głównie dla chorób onkologicznych i sercowo-naczyniowych. Konieczne jest przeanalizowanie dotychczas realizowanych programów profilaktycznych w UE i wypracowanie wspólnych rekomendacji dla przyszłych działań, które zwiększą skuteczność profilaktyki na poziomie europejskim. Jest to możliwe m.in. dzięki zintegrowaniu danych zdrowotnych (ang. European Health Data Space) ze wszystkich państw członkowskich UE, umożliwiając ich transgraniczne wykorzystanie – zbieranie i analizowanie. Ważnym elementem jest ciągłe zachęcanie społeczeństwa do udziału w badaniach przesiewowych oraz posiadanie rzetelnych danych na temat udziału w tych badaniach. Priorytetowe jest także aktualizowanie wytycznych w zakresie realizacji programów profilaktycznych.
dr hab. Dominik Olejniczak, Wydział Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego:
– Wyjątkowość tego Kongresu polega na tym, i to się bardzo rzadko zdarza, że o zdrowiu publicznym w przestrzeni publicznej ma możliwość opowiadać absolwent kierunku zdrowie publiczne. To nie jest częste.
Rekomendacja 1. dotyczy profilaktyki. W gronie eksperckim nie ma potrzeby uzasadniać konieczności realizacji działań profilaktycznych we wszystkich wymiarach, ale wciąż pozostaje problem z wymiarem praktycznym jej zastosowania.
Wszyscy wiemy, jak istotna jest edukacja, jak istotne są działania systemowe. Mam poczucie, że to, co ma nastąpić 1 września 2025 roku, powinno być obligatoryjne, a nie do wyboru. Myślę, że gdyby było obligatoryjne, to moglibyśmy mówić, że robimy profilaktykę i naukę o zdrowiu w wymiarze praktycznym. I dopiero wtedy, w perspektywie oczywiście kilku czy też kilkunastu lat, będziemy mogli liczyć na efekty. Bo efektów nikt nam nie zagwarantuje, tak w zdrowiu nie ma, natomiast prawdopodobieństwo mogłoby wzrosnąć.
Mówimy w rekomendacjach również o wykorzystaniu rozwiązań cyfrowych. Pada sformułowanie, że działania związane z profilaktyką i edukacją zdrowotną muszą być szyte na miarę. To nie jest tak, że wykonujemy pewne działania po to, żeby one były. Musimy umieć je zmierzyć i rozliczyć. Co to znaczy, że są szyte na miarę? To, że należy wziąć pod uwagę uwarunkowania kulturowe i demograficzne. Nie jest wszystko jedno, jakie człowiek ma wykształcenie, gdzie mieszka, jaki ma światopogląd. Gdyby było wszystko jeno, projektowanie takich działań byłoby prostsze. I tutaj pojawia się niezwykle ważny wymiar związany z edukacją na poziomie lokalnym. Z poziomu centralnego nie widać niestety wszystkiego. Dlatego w myśl idei promocji zdrowia, która jest narzędziem realizacji celów zdrowia publicznego, to właśnie poziom lokalny jest tym, do którego powinniśmy przyłożyć największą wagę. To tam znajdują się eksperci, jeśli chodzi o działania lokalne. Często z poziomu najwyższego po prostu wielu rzeczy nie widać. Z podręczników nie da się wyczytać tego, co należy robić na poziomie lokalnym, stąd samorząd jest tym, który rekomendujemy, by zaangażował się jeszcze bardziej i musimy dać mu narzędzia.
Mechanizmy współpracy z państwami członkowskimi Unii Europejskiej – niezwykle istotny jest przepływ informacji, korzystanie z doświadczeń. Musimy jednak pamiętać o adaptowaniu zapożyczanych działań na potrzeby polskie i polskich uwarunkowań kulturowych. To nie zadziała jeden do jednego. Tutaj niezwykle istotna jest współpraca międzysektorowa.
Jeszcze raz chciałbym podkreślić konieczność angażowania absolwentów kierunków zdrowie publiczne w działania związane z adaptacją działań. I jeszcze raz zaakcentuję, że nie ma znaku równości pomiędzy specjalistą a absolwentem kierunku zdrowie publiczne.
Na zakończenie dodam jedną ważną rzecz, że to nie człowiek jest dla programów profilaktycznych, ale programy profilaktyczne są dla człowieka. Jeżeli to nam będzie przyświecało, to myślę, że znajdziemy więcej uzasadnienia dla takiego spojrzenia szycia na miarę programów profilaktycznych.
Rekomendację zaprezentowano podczas spotkania „Nauka dla zdrowia społeczeństwa w Roku Edukacji Zdrowotnej i Profilaktyki”, które odbyło się 3 marca 2025 r. w Senacie RP.
Link do transmisji Prezentacja Raportu z 6. Kongresu „Zdrowie Polaków” oraz wręczenie nagród „Perspektywy Medycyny”. – YouTube
Tekst i foto: Marta Jakubiak