Ilu mężczyzn w Polsce każdego roku słyszy rozpoznanie raka prostaty? Jak rozwija się ta choroba i jak rozpoznać jej objawy? Jakie znaczenie ma diagnostyka obrazowa i genetyczna w leczeniu tego nowotworu? Sprawdź najważniejsze mity na temat raka gruczołu krokowego.
Konsultacja merytoryczna treści: dr hab. n. med. Jakub Żołnierek, specjalista w dziedzinie onkologii klinicznej.
Prostata, czyli inaczej gruczoł krokowy lub stercz to część układu moczowo-płciowego każdego mężczyzny, który kształtem przypomina orzech włoski. Gruczoł ten umiejscowiony jest dokładnie pod pęcherzem moczowym obejmując cewkę moczową, dlatego też rozrost prostaty powoduje problemy z oddawaniem moczu. Tylna część stercza przylega z kolei bezpośrednio do odbytnicy, więc badanie prostaty przeprowadza się per rectum. Chociaż jest to niezwykle ważny narząd, mężczyźni zazwyczaj przypominają sobie o jego istnieniu dopiero, gdy sprawia kłopoty – powiększa się lub dochodzi do rozwoju raka prostaty.
Co więc warto wiedzieć o nowotworze gruczołu krokowego?
- Rak prostaty to najczęściej występujący wśród mężczyzn nowotwór. FAKT
Rak gruczołu krokowego to w statystykach światowych pierwszy lub drugi co do częstości występowania nowotwór złośliwy i piąta najczęstsza przyczyna zgonów z powodu raka wśród mężczyzn[1]. Co roku rozpoznanie raka prostaty słyszy około 18-20 tys. Polaków, a około 6 tys. z powodu tej choroby umiera. W ciągu najbliższych lat zachorowalność na ten nowotwór będzie rosnąć, gdyż jednym z najpoważniejszych czynników ryzyka jest wiek mężczyzny, jako potencjalnego pacjenta. Pod względem częstotliwości występowania, rak gruczołu krokowego wyprzedził nawet raka płuca – do niedawna lidera w tym niechlubnym rankingu.
- Rak prostaty to wyrok. MIT
Odpowiednio wczesne wykrycie raka prostaty stwarza szansę na jego całkowite wyleczenie. Wybór sposobu leczenia zależy przede wszystkim od wyników badań diagnostycznych, w tym stwierdzonego stopnia zaawansowania choroby nowotworowej, charakterystyki patomorfologicznej guza, ale też wieku i stanu zdrowia pacjenta, zwłaszcza występowania u niego chorób współistniejących. Od niedawna wiemy też, iż istotne znaczenie ma wynik badań genetycznych – wykrycie mutacji w genach BRCA to świadomość innej, trudniejszej do leczenia choroby o zwykle agresywnym przebiegu, dotykającej często młodszych mężczyzn. Wiedza o nowotworze BRCA-zależnym umożliwia dobór precyzyjnego leczenia ukierunkowanego molekularnie. W niektórych przypadkach, zwłaszcza u chorych w starszym wieku, którzy nie zgłaszają żadnych dokuczliwych objawów, a sam guz ma niewielkie rozmiary i niski stopień złośliwości, nie wdraża się leczenia farmakologicznego, ale podejmuje czujną obserwację.
- Geny mają znaczenie w rozwoju raka prostaty. FAKT
Na zwiększone ryzyko zachorowania na ten nowotwór mają wpływ nie tylko wiek czy styl życia. Współcześnie coraz więcej wiemy o genetycznych uwarunkowaniach rozwoju tej choroby. Za istotne uważamy mutacje, czyli uszkodzenia, w genach BRCA1 oraz BRCA2. Szacuje się, że około 5-10% przypadków raka prostaty może mieć właśnie charakter zależny od tych mutacji[2]. Rozpoznanie BRCA-zależnego raka piersi u matki badanego mężczyzny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia BRCA-zależnego raka prostaty u syna o 19-24%, zaś rozpoznanie BRCA-zależnego raka prostaty u ojca lub brata danej osoby zwiększa ryzyko choroby co najmniej 2-krotnie[3]. Rak prostaty BRCA-zależny występuje zazwyczaj u młodszych mężczyzn, ich choroba jest bardziej agresywna, wcześniej w jej przebiegu dochodzi do powstania przerzutów odległych, a te rozpoznawane są wtedy częściej już na etapie stawiania rozpoznania pierwotnego. Kluczowe jest więc przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki molekularnej, której celem jest wykrycie ewentualnej obecności wspomnianych mutacji – daje to także możliwość objęcia rodziny pacjenta opieką genetyczną i wdrożenie profilaktyki, a w przypadku samego chorego – na dobranie odpowiedniej terapii.
- Nie istnieją żadne badania profilaktyczne w raku prostaty. MIT
Aby rozpoznać raka gruczołu krokowego na wczesnym etapie jego rozwoju wystarczy regularnie poddawać się badaniom kontrolnym – m.in. wykonywać przesiewowe badanie oznaczenia stężenia w surowicy krwi PSA, antygenu swoistego dla prostaty (ang. Prostate Specific Antigen). Jest to proste badanie laboratoryjne wykonywane z próbki krwi, decyzję o wykonaniu którego powinien podjąć lekarz po przeanalizowaniu sytuacji klinicznej i omówieniu jego znaczenia z pacjentem. Nieprawidłowy względem wieku wynik tego badania sygnalizuje chorobę rozwijającą się w gruczole krokowym. Test, np. podczas rutynowego badania krwi, powinni wykonywać mężczyźni powyżej 40-45 roku życia. Częstość jego wykonywania zależy następnie od stwierdzonego wyniku oraz innych czynników branych tu pod uwagę – np. rodzinnego obciążenia chorobami nowotworowymi. Drugim badaniem, pozwalającym na stwierdzenie ew. nieprawidłowości w budowie gruczołu krokowego jest badanie fizykalne, per rectum (przez odbyt). Trzecim jest badanie ultrasonograficzne gruczołu krokowego (w skrócie- USG), a kolejnym, w określonych sytuacjach ostatnio coraz częściej branym pod uwagę, może być – w kontekście poradnictwa genetycznego – badanie molekularne czy inaczej genetyczne. Wiedza o posiadaniu mutacji i znajomość historii rodziny pod kątem chorób nowotworowych pozwoli nie tylko na większą czujność onkologiczną, ale w przypadku wystąpienia raka prostaty ułatwi lekarzom podjęcie decyzji w kwestii doboru odpowiedniego leczenia.
- Przez długi czas nie daje objawów. FAKT
Zazwyczaj rak prostaty rozwija się powoli i nawet przez wiele lat nie daje charakterystycznych objawów. Najczęstszymi symptomami, które powinny nas zaalarmować są trudności w oddawaniu moczu, częstomocz, obecność krwi w nasieniu lub w moczu, a także dolegliwości bólowe. Każdy mężczyzna, który zauważy u siebie niepokojące objawy powinien zostać zbadany przez lekarza urologa. Ponieważ obciążenia genetyczne przyczyniają się do wzrostu zapadalności na raka prostaty, panowie, u których w rodzinie występowały nowotwory BRCA-zależne nie powinni czekać do wystąpienia symptomów raka – warto, aby byli pod stałą opieką urologa oraz zostali skierowani do poradni genetycznej celem wykonania określonych badań molekularnych – także wykonywanych jako badania krwi.
- Styl życia nie ma wpływu na jego rozwój. MIT
Chociaż w przypadku raka prostaty wpływ na rozwój choroby mają przede wszystkim wiek i obciążenia rodzinne, tryb życia, dieta i aktywność fizyczna nie pozostają bez znaczenia. Na co więc mężczyźni powinni zwracać szczególną uwagę? Przede wszystkim warto, aby całkowicie zrezygnowali z palenia papierosów (palenie podwaja ryzyko zgonu z powodu raka prostaty!), stosowali rozsądną, zbilansowaną pod względem zawartości tłuszczów i cukrów prostych, dietę oraz zadbali o właściwą – nie wyczynową! – aktywność fizyczną. Wyżej wymienione pozwolą na zachowanie należnej masy ciała, która jest niedocenianym, a chyba najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na zdrowie organizmu. Nie powinniśmy dopuszczać do rozwoju nadwagi czy otyłości.
- Rak prostaty występuje tylko u mężczyzn po 60. roku życia. MIT
Chociaż w przypadku raka stercza ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem, nie oznacza to, że młodsi mężczyźni nie zachorują. Rozpoznanie nowotworu złośliwego prostaty najczęściej słyszą panowie około 65-80 roku życia, jednak zdarza się, że rak rozwija się wcześniej, nawet poniżej 40 r.ż. Chorzy na raka prostaty z mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2 często chorują w młodszym wieku, a ich choroba jest bardziej agresywna. Jej stwierdzenie u młodego mężczyzny zawsze powinno nasuwać myśl o konieczności wykonania badań molekularnych (inaczej genetycznych) – ze względu na samego chorego jak i członków jego rodziny.
- Na zachorowanie wpływ ma rasa i pochodzenie etniczne. FAKT
Rak gruczołu krokowego częściej rozwija się u Afroamerykanów, a ryzyko zachorowania w tej grupie etnicznej jest zdecydowanie wyższe niż u mężczyzn rasy białej. Rak prostaty występuje częściej u mieszkańców Ameryki Północnej czy krajów północno-zachodniej Europy niż np. Azji, Afryki lub Ameryki Południowej. Przyczyny różnic rasowych czy mających związek z położeniem geograficznym nie są do końca poznane, niemniej domyślamy się, że znaczenie tutaj mają różnice genetyczne oraz szacuje się, że ma to także związek z bardziej intensywnymi badaniami przesiewowymi wykonywanymi w krajach rozwiniętych, też obok różnic w stylu życia czy narażeniu na stres.
- Rak prostaty zawsze boli. MIT
Dolegliwości bólowe w przypadku raka prostaty są kwestią indywidualną i zależą od wielu czynników, m.in. wielkości guza pierwotnego czy obecności i lokalizacji przerzutów. Ze względu na swoje umiejscowienie powiększona prostata może powodować ból w obrębie moczowego krocza czy podbrzusza, w odcinku lędźwiowym albo podczas oddawania moczu – w samej cewce moczowej. W przypadku zaawansowanej postaci nowotworu chorzy mogą odczuwać ból związany z pojawieniem się odległych przerzutów do kości lub innych narządów. Warto pamiętać więc, że wystąpienie bólu nie jest regułą, a ten rodzaj raka może latami rozwijać się bezobjawowo. Z drugiej strony – zaobserwowanie powyższych wcale nie musi świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej. Zawsze jednak powinny stanowić powód do tego by udać się do lekarza – on sprawdzi co jest faktyczną przyczyną ich pojawienia się.
- Powiększona prostata zawsze oznacza nowotwór. MIT
Łagodny rozrost gruczołu krokowego, zwany fachowo BPH (ang. Bening Prostatic Hyperplasia) jest najczęstszą przyczyną pojawiania się zaburzeń oddawania moczu (tzw. dysurii) u mężczyzn. To proces stosunkowo niegroźny, zależny od przemian hormonalnych, które zachodzą w organizmie starzejącego się mężczyzny. Łagodny rozrost prostaty przebiega powoli – z czasem gruczoł ten coraz silniej zaciska się wokół cewki moczowej i zaczyna sprawiać problemy w oddawaniu moczu. Co ważne, w przypadku raka prostaty objawy są zazwyczaj bardzo podobne. Dlatego mężczyzna, który zauważy u siebie niepokojące symptomy powinien niezwłocznie udać się na konsultację urologiczną. Badania zlecone przez urologa pozwolą ustalić rzeczywistą przyczynę pojawienia się dysurii oraz wdrożyć właściwe leczenie.
[1] Wang Y et al. Oncol Lett. 2017; 13(4): 2425-2431.
[2] https://www.cancer.org/cancer/prostate-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html
[3] Jw.