„Nauka dla społeczeństwa” to tytuł cyklu konferencji odbywających się z okazji 25-lecia Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, a zarazem serii podkastów, których celem jest popularyzacja omawianych podczas tych konferencji zagadnień klinicznych i naukowych. Ze specjalistami IFPS rozmawia Borys Kozielski, nagrodzony w 2010 roku European Podkast Award w kategorii non-profit i w 2012 w kategorii professional.
Gwoli ścisłości wyjaśnijmy na wstępie, co to jest podkast.
To internetowy odpowiednik audycji radiowej, nagranie prezentowane w czytniku, które można subskrybować. Kanał podkastowy, a takich kanałów jest już w Polsce ok. 640, to seria takich audycji. Podkast wymyślono w 2004 r., kiedy radio straciło swoją pierwotną funkcję – wartościowego przekazu słownego. Na antenie radiowej coraz częściej pojawiały się reklamy uważane przez słuchaczy za spam, nadawano muzykę, którą niekoniecznie wszyscy lubimy. Radio na początku miał więc zastąpić iPod – urządzenie, do którego można było wrzucić całą bibliotekę muzyczną. Mieliśmy więc niejako radio na życzenie, ale w tej przestrzeni brakowało człowieka – przewodnika, który wprowadzi w temat, opowie coś ciekawego. Kolejnym krokiem był więc podkast, którego nazwa powstała z połączenia dwóch słów – iPod i broadcast (z ang. „transmisja, przekaz”). Przekaz często poświęcony tematom niszowym, niekoniecznie interesującym większość społeczeństwa.
Zaletą pokastów jest to, że można ich słuchać wtedy, kiedy mamy na to czas i ochotę, a nie – jak w przypadku audycji radiowych – wyłącznie o konkretnej godzinie. W internecie możemy wyszukać podkasty nagrane tydzień, miesiąc, a nawet lata temu, bo wiele z nich ma charakter uniwersalny i nie traci na aktualności przez długi czas. W formie podkastów nagrywanych jest też coraz więcej audiobooków. Możliwości „konsumpcji” treści w formie podkastów jest więc wiele.
Jaki cel mają podkasty z udziałem ekspertów IFPS?
Rozmowa ze specjalistami z Instytutu ma być odpowiedzią na pytania często zadawane przez osoby mające zaburzenia słuchu, mowy czy równowagi. Rozmawiamy więc o przyczynach tych zaburzeń, możliwościach diagnostyki i leczenia. Podkast z udziałem lekarza to cenny czas, w którym słuchacz ma eksperta na wyłączność. Podczas wizyty w gabinecie specjalista nie jest w stanie dostarczyć pacjentowi tylu cennych informacji, ile oczekiwałby czasem pacjent, bo konsultacja musiałaby trwać godzinę albo dwie. Może jednak zachęcić pacjenta do wysłuchania podkastu na interesujący go temat. Podkasty są więc doskonałym źródłem wiedzy medycznej dla pacjenta.
Realizuje Pan serię podkastów „Nauka XXI wieku”. Czy szerokie środowisko naukowe już odkryło ten sposób komunikacji? I czy Polacy interesują się nauką?
Tak. Dla naukowców zajmujących się szczegółowymi zagadnieniami podkast to obecnie chyba jedyny sposób, aby zaprezentować to, czemu często poświęcają całe swoje życie. Natomiast dla odbiorców słuchanie podkastów to z kolei źródło wiedzy, której trudno by szukać w radiu, telewizji czy na popularnych portalach internetowych. Przygotowywałem podkasty o różnej tematyce, jednak okazało się, że na te o nauce jest największe zapotrzebowanie.
Jakie cechy powinien mieć dobry naukowy podkast?
Powinien być przede wszystkim rzetelny…
Podkreślmy to, bo w internecie pojawia się mnóstwo fałszywych informacji. To problem na tyle duży, że podczas Kongresu „Zdrowie Polaków” poświęcono mu odrębną dyskusję z udziałem ekspertów ds. mediów, naukowców i lekarzy. Aby podkast był rzetelny, trzeba weryfikować wszelkie informacje i starannie sprawdzać ich źródła. Nierzadko pojawiają się samozwańcy, którzy uważają, że odkryli coś nowego, rewolucyjnego. Choć bywają oni bardzo przekonujący, trzeba zachować dystans do tego, co mówią, i sprawdzać, czy te informacje mają podstawy naukowe, czy pojawiają się w literaturze i co na dany temat sądzą inni specjaliści. Oczywiście brak naukowych dowodów nie oznacza, że jakieś zjawisko czy zależność nie istnieje. Zawsze należy jednak pamiętać o zasadach przyjętych w nauce. Jeśli brakuje dowodów, należy podkreślić, że mamy do czynienia jedynie z niepotwierdzoną hipotezą lub teorią.
W podkastach naukowych ważne jest nawiązanie więzi ze słuchaczem, podążanie za tym, czego słuchacz może oczekiwać. Zadaję więc rozmówcy takie pytania, na które ja być może znam odpowiedź, ale wiem, że większość słuchaczy właśnie takie by zadała. Ważna jest też zwięzłość, czy może raczej… unikanie rozwlekłości. Brak konkretów potrafi zabić każdy podkast. Należy szanować czas słuchacza.
Zastanawiające, że większość podkastów bazuje na słowie, chociaż żyjemy teraz – co często się podkreśla – w kulturze zdominowanej przez obraz.
Rzeczywiście, pokasty to bardzo nowoczesna forma, ale zbudowana na fundamentach prehistorycznego przekazu. Historia ludzkości rozpoczęła się dopiero wtedy, kiedy zaczęto ją opisywać. A przecież jako gatunek ludzki dużo wcześniej mówiliśmy, niż pisaliśmy. Pradawne pokolenia znały jedynie mówiony przekaz. W podkastach wracamy zatem do tego pierwotnego, jednak bardzo dla nas inspirującego przekazu słownego. Chociaż niektóre podkasty mają także formę wideo.
Jak Pan wspomniał, pierwsze podkasty pojawiły się ok. 2004 roku. Jak będzie wyglądał postkasting za kolejne 15–20 lat?
Podkast umocni swoją pozycję, ale nie zastąpi innych sposobów komunikacji. Kiedyś uważano, że telewizja zabije kino, potem, że wideo zabije telewizję, a ebooki zastąpią papierowe książki. Tak się jednak nie stało, dlatego sądzę, że wszystkie sposoby przekazywania i odbioru informacji będą funkcjonować, a jednym z nich będą właśnie podkasty. Mój tata, wykładowca na Politechnice Warszawskiej, który kiedyś zaszczepił we mnie ciekawość świata, mawiał: „Jeśli wynaleziono windę, to nie oznacza, że mamy nie budować już schodów”. Ktoś przecież woli jechać windą, a ktoś iść schodami. A jeśli winda się zepsuje, to nawet warto mieć schody. W mediach dywersyfikacja jest szczególnie ważna, bo każdy człowiek ma inne potrzeby. Im zatem więcej możliwości kontaktu z drugim człowiekiem i przekazywania myśli, idei, tym cywilizacja szybciej idzie naprzód. Podkasty pozwalają nam wyjść ze swojego świata i poznać światy, w których żyją inni ludzie. Taka potrzeba odkrywania nowych rzeczywistości jest w nas głęboko zakorzeniona i miała wielki wpływ na historię ludzkości. Pamiętam, jak dużym zaskoczeniem były dla mnie kiedyś rozważania na temat powstawania miast. Jednym z nich był Londyn – brudny i bardzo niebezpieczny. Dlaczego zatem ludzie, którzy żyli na spokojnej wsi, zmierzali do Londynu czy innych miast? Bo tam było inaczej, ciekawiej. Można było zobaczyć coś, z czym się wcześniej nie spotkali, np. zobaczyć, jak się kuje miecz, a nawet nauczyć się tego zawodu.
Współczesny człowiek ma taki dostęp do wiedzy, jakiego nigdy żadne wcześniejsze pokolenie nie miało.
To prawda. Po raz pierwszy od początku istnienia ludzkości mamy możliwość uczenia się do końca życia. Obecnie uczenie się nie jest powiązane ze studiami. Możemy, m.in. dzięki przekazom w formie podkastów, rozwijać się zawodowo, szukać inspiracji do tego, aby poświęcić kawałek swojego życia na jakieś nowe działania czy poszukiwania albo po prostu zaspokajać ciekawość. I to jest fantastyczne!
Jolanta Chyłkiewicz
Podkasty „Nauka dla społeczeństwa” są dostępne na stronie Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu i kanałach podkastowych:
- Apple Podcasts https://podcasts.apple.com/us/podcast/nauka-dla-społeczeństwa/id1572969398
- Spotify: https://open.spotify.com/show/6I8IdFz979qYPa9pOEr1oi
- Podcasts Addict https://podcastaddict.com/podcast/3397217
- Podchaser https://www.podchaser.com/podcasts/nauka-dla-spoleczenstwa-1944422
- Pocket Casts https://pca.st/22fkhlr1
- Dezeer https://www.deezer.com/pl/show/2741732
- Listen Noteshttps://www.listennotes.com/podcasts/nauka-dla- spo%C5%82ecze%C5%84stwa-borys-kozielski-VpPodlwSa7O/
- Player FM https://player.fm/series/nauka-dla-spoleczenstwa
- Podcast Index https://podcastindex.org/podcast/4011035
- Katalog Polskich Podkastów https://www.podkasty.info/katalog/podkast/8064-Nauka_dla_spo%C5%82ecze%C5%84stwa