Do perforacji błony bębenkowej może dojść zarówno u dzieci, jak i u dorosłych cierpiących na przewlekłe zapalenie ucha. Jej skutkiem są niedosłuch oraz okresowe wycieki z ucha. Nieleczona perforacja może doprowadzić do powstania perlaka, ostrzega otolaryngolog dr Marek Porowski.
Istnieje wiele przyczyn powstawania perforacji błony bębenkowej. U dzieci często dochodzi do niej w wyniku ostrego zapalenia ucha środkowego. Ostre zapalenie przebiega z wysoką gorączką, silnym bólem ucha oraz uczuciem tętnienia w uchu i niedosłuchem. Objawy te związane są z obecnością ropnej wydzieliny w uchu środkowym. Z chwilą gdy ciśnienie w uchu środkowym przekroczy wytrzymałość błony bębenkowej, może ona pęknąć. Do przewodu słuchowego wydostaje się wtedy ropna wydzielina, co objawia się obfitym wyciekiem z ucha. W tym momencie zauważalna jest poprawa – gorączka spada, dolegliwości bólowe się zmniejszają. Perforacja na ogół goi się szybko i w ciągu kilku tygodni lub miesięcy błona bębenkowa zarasta. Jeśli jednak perforacja jest duża, nie zregeneruje się samoistnie.
Perforacja błony bębenkowej może też powstać wskutek przewlekłego ujemnego ciśnienia w jamie bębenkowej, jak ma to miejsce w przypadku przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha środkowego u dzieci. Schorzenie to jest związane na ogół z przerostem migdałka gardłowego oraz alergią. Gdy wysiękowe zapalenie jest nieleczone lub leczone w sposób niewystarczający, ujemne ciśnienie w jamie bębenkowej powoduje stopniowe wciąganie się błony bębenkowej, która w końcu może ulec przerwaniu z powstaniem perforacji. Przewlekłe nieleczone zapalenie ucha środkowego może powodować powstawanie tzw. kieszonek retrakcyjnych, czyli zagłębień zniszczonej błony bębenkowej, w których gromadzi się naskórek. Konsekwencją może być powstanie perforacji części wiotkiej błony bębenkowej oraz rozwój perlaka ucha środkowego.
Perforacja błony bębenkowej może powstawać również na skutek urazu ucha – na przykład, gdy dziecko włoży do ucha patyczek czy inne ciało obce. Może jednak do niej dojść także wskutek tzw. urazów pośrednich, np. uderzenia dłonią w okolicę ucha lub jako wynik bliskiego wybuchu petardy, kiedy to dochodzi do gwałtownej zmiany ciśnienia w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Powstanie perforacji błony bębenkowej możliwe jest również po locie samolotem, zwłaszcza u pacjentów chorych, z niedrożną trąbką słuchową. Występuje wtedy silny ból ucha oraz krwisty wyciek.
W przypadku wysiękowego zapalenia ucha środkowego u dziecka perforacja błony bębenkowej może pojawić się po wypadnięciu drenów wentylacyjnych. Jest to jednak rzadka sytuacja. Na ogół dren wentylacyjny wychodzi samoistnie w ciągu kilku do kilkunastu miesięcy, a błona bębenkowa sukcesywnie zarasta. Brak samoistnego zamknięcia się błony bębenkowej świadczy o tym, że jest ona znacznie osłabiona wskutek przewlekłego procesu zapalnego.
Jak lekarz rozpoznaje perforację?
Rozpoznanie perforacji błony bębenkowej zwykle nie nastręcza trudności w dobrze wyposażonym gabinecie otolaryngologicznym. Lekarz wykonuje najpierw badanie uszu wziernikiem, co pozwala na uwidocznienie błony bębenkowej i wstępną ocenę stanu ucha środkowego. W celu dokładniejszej oceny ucha wykonuje badania przy użyciu mikroskopu lub wideootoskopu – błona bębenkowa jest wówczas znacznie lepiej widoczna.
Dodatkowo wykonuje się badania audiometryczne. Podstawowym badaniem u dzieci, nawet tych najmłodszych, jest audiometria impedancyjna (szybkie i bezbolesne badanie niewielką sondą wkładaną do przewodu słuchowego zewnętrznego). Pozwala ono na dokładną ocenę stanu ucha środkowego, a później także na monitorowanie procesu leczenia. U małych dzieci i tych, które nie chcą współpracować ze specjalistą podczas badania, audiometria impedancyjna pozwala na rozpoznanie perforacji błony bębenkowej. Natomiast w celu oceny ubytku słuchu u dzieci wykonuje się badanie obecności tzw. otoemisji akustycznych. U starszych, dobrze współpracujących dzieci i osób dorosłych ubytek słuchu określa się na podstawie wyników audiometrii tonalnej.
Po zbadaniu pacjenta oraz wykonaniu badań dodatkowych lekarz może określić rozmiar perforacji, wielkość ubytku słuchu oraz zaproponować odpowiednie leczenie. Niekiedy pacjent wymaga dodatkowych konsultacji innych specjalistów, zwłaszcza alergologa, ponieważ obecność alergii może wpływać na wystąpienie i przebieg zapalenia ucha środkowego.
Czy konieczny jest zabieg operacyjny?
Przy małych perforacjach, które powstały w wyniku ostrego zapalenia ucha środkowego lub niewielkich urazów, istnieje duża szansa na samoistne wygojenie się błony bębenkowej i zamknięcie perforacji. Należy więc obserwować gojenie – w ocenie procesu zarastania perforacji pomocne może być wykonywanie przez lekarza kolejnych zdjęć ucha. Ważne, aby w okresie gojenia perforacji pamiętać o przestrzeganiu zasad pozwalających uniknąć powikłań. Przede wszystkim nie wolno moczyć ucha ani tym bardziej go płukać. Obecność wody w przewodzie słuchowym może doprowadzić do rozwoju zakażenia ucha środkowego i postępu procesu przewlekłego zapalenia ucha z nasileniem niedosłuchu, uszkodzeniem innych struktur ucha środkowego i wewnętrznego. W przypadku obecności wycieku z ucha, zwłaszcza ropnego, należy skonsultować się z lekarzem otolaryngologiem, który zaleci stosowanie odpowiednich kropli z antybiotykiem.
W przypadku, gdy perforacja się nie goi, należy zaproponować leczenie operacyjne (tzw. myringoplastyka) polegające na rekonstrukcji błony bębenkowej za pomocą materiału, który otochirurg pobiera ze skrawka ucha lub zza ucha z fragmentu powięzi pod skórą. Przeszczep stabilizuje się specjalnym klejem tkankowym. Operację przeprowadza się na ogół przez przewód słuchowy zewnętrzny, co oznacza, że nie ma dużych i widocznych blizn po zabiegu. Zabieg jest przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym.
Ponieważ myringoplastyka to zabieg delikatny, należy przed jego wykonaniem wykluczyć schorzenia, których obecność wpłynie na przebieg procesu gojenia i przyjęcia się przeszczepu. Sytuacje takie to między innymi: infekcja wirusowa, katar z niedrożnością nosa, nasilona alergia, zapalenie zatok przynosowych. Z powodu wspomnianych problemów zdrowotnych przeszczep niekiedy może się nie przyjąć, wymagana jest wtedy reoperacja.
Objawy perforacji błony bębenkowej
Niedosłuch to główny objaw uszkodzenia błony bębenkowej będącej częścią narządu słuchu, który odpowiada za przenoszenie fal dźwiękowych docierających do niej, a dalej na kosteczki słuchowe. Drgania błony bębenkowej przenoszone są w sposób optymalny tylko wtedy, gdy jest ona cała. Z chwilą powstania perforacji przenoszenie dźwięków jest nieefektywne, kosteczki słuchowe nie poruszają się. Pacjent zaczyna wtedy odczuwać niedosłuch. Głębokość tego niedosłuchu jest sprawą indywidualną i nie zawsze koreluje z wielkością perforacji. Zdarza się, choć rzadko, że nawet w przypadku obecności dużych perforacji słuch mierzony audiometrem pozostaje prawidłowy.
Wyciek z ucha może być o charakterze śluzowym, pojawia się okresowo. Może nasilać się w pewnych sytuacjach, np. gdy pacjent jest chory. Przy zakażeniu ucha środkowego wyciek z ucha może mieć charakter ropny i mieć nieprzyjemny zapach.
Uwaga! ból ucha nie jest charakterystycznym objawem perforacji błony bębenkowej. Jeśli się pojawią, może to świadczyć o wystąpieniu ostrego stanu zapalnego lub obecności innego towarzyszącego schorzenia.
W rzadkich przypadkach perforacja błony bębenkowej może przebiegać bezobjawowo, a pacjent może nawet nie zdawać sobie sprawy z jej obecności.