Moderator: prof. Leszek Rafalski, dyrektor Biura Rady Głównej Instytutów Badawczych w Warszawie
Uczestnicy: dr Krzysztof Borowik, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Nowych Syntez Chemicznych; dr hab. inż. Anna Fraś, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB; prof. Dorota Konopacka, Instytut Ogrodnictwa – PIB; dr hab. inż. Dariusz Lisiak, prof. IBPRS, Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego – PIB; dr Anna Nowacka, Instytut Ochrony Roślin – PIB
Opracował: prof. Leszek Rafalski
Z dwuczęściowej publikacji pt. „Z instytutami badawczymi bezpieczniej”, wydanej przez Radę Główną Instytutów Badawczych w latach 2019 i 2020, wynikało, że prawie wszystkie instytuty badawcze prowadzą badania i wdrożenia związane z szeroko rozumianym bezpieczeństwem naszego kraju. Niektóre instytuty badawcze zajmują się problematyką bezpiecznej i zdrowej żywności. Debata stała się okazją do przedstawienia dorobku kilku instytutów badawczych zajmujących się badaniami i wdrożeniami dotyczącymi zdrowej żywności.
Instytut Nowych Syntez Chemicznych (dawniej Instytut Nawozów Sztucznych) obecnie działa w ramach Sieci Łukasiewicz. Wyniki ważnych dla zdrowia badań prowadzonych w Instytucie przedstawił dr Krzysztof Borowik.
Instytut zajmuje się tematyką nowoczesnego nawożenia w procesie produkcji żywności, wpływem nawozów mineralnych na środowisko naturalne i pośrednio na zdrowie człowieka, rozwojem precyzyjnego nawożenia oraz jego wpływem na bezpieczeństwo żywności. Problematyka ta jest istotna z uwagi na wzrost liczby ludzi na świecie i konieczność produkowania coraz większej ilości żywności.
Nawożenie gleb pod uprawy powinno być prowadzone racjonalnie, tak aby nie spowodować pogorszenia stanu środowiska i zachować warunki hodowania zdrowej żywności. Instytut dysponuje nowoczesną instalacją półtechniczną do badania granulacji nawozów, co pozwala na weryfikację badań laboratoryjnych. We współpracy z Grupą Azoty prowadzone są badania nad nawozami otoczkowanymi, których celem jest zmniejszenie wydzielania amoniaku i tlenku azotu oraz zastąpienie otoczki polimerowej otoczką na bazie surowców naturalnych.
Istotą działania nawozów otoczkowanych jest podawanie roślinom odpowiednich składników, gdy są one potrzebne, co ma istotny wpływ na oszczędzanie nawozu. Prowadzone są także badania nad nawozem mineralnym wzbogaconym o mikroorganizmy oraz nad ograniczeniem ilości kadmu w nawozach.
Precyzyjne technologie nawożenia mają wpływ na ograniczenie potrzebnej dawki nawozów oraz lepsze wykorzystanie wody z jednoczesnym pozytywnym skutkiem dla środowiska naturalnego. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB od wielu lat prowadzi badania wspierające polską hodowlę roślin uprawnych. Prace te są związane z bezpieczeństwem żywności. Wyniki tych prac omówiła dr hab. Anna Fraś.
W Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Instytut utworzył Bank Genów, który jest podstawą do zapewnienia surowców roślinnych o wysokich walorach odżywczych. W procesie hodowli roślin stosuje się selekcję genomową. Nowe techniki genomowe pozwalają na wyłączenie niepożądanego genu, jego naprawę lub podstawienie pożądanego genu. W rezultacie uzyskuje się rośliny odporne na choroby i o zwiększonej tolerancji na suszę, a także o zwiększonej ilości i jakości plonów.
W swoich laboratoriach Instytut prowadzi kontrolę genetycznie modyfikowanych roślin, co ma istotny wpływ na jakość i bezpieczeństwo żywności. W Instytucie opracowano recepturę pieczywa pszenżytniego charakteryzującego się wysoką zawartością składników bioaktywnych, które dzięki suplementacji wybranymi dodatkami owsianymi charakteryzuje się podwyższoną wartością prozdrowotną.
Z Instytutem Ogrodnictwa był przez wiele lat związany prof. Szczepan Pieniążek, który wprowadzał do polskiego sadownictwa nowe odmiany owoców. O tym uczonym opowiada wydana w 2022 r. książka pt. „Wybitni uczeni we wspomnieniach – Szczepan A. Pieniążek”.
Badania prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa – PIB nad zdrową żywnością i nowymi odmianami owoców i warzyw przedstawiła prof. Dorota Konopacka, obecnie kierująca Instytutem. Zdrowie Polaków jest priorytetem Instytutu, w którym prowadzone są badania nad przyjaznymi środowisku technologiami produkcji owoców, warzyw, ziół, kwiatów i produktów pszczelich. W pracach hodowlanych wykorzystywane są metody tradycyjne i biotechnologiczne do pozyskania odmian roślin odpornych na stresy biotyczne i abiotyczne. Prowadzone są także badania nad doskonaleniem metod uprawy i opracowaniem innowacyjnych, mało znanych gatunków i odmian owoców i warzyw, takich jak: dereń jadalny, jagoda kamczacka, rokitnik, świdośliwa, yakon.
Ważnym kierunkiem prac są technologie umożliwiające dostęp do produktów ogrodniczych wysokiej jakości przez cały rok, czyli uprawy sterowane i pod osłonami, oraz technologie przetwórcze gwarantujące zachowanie składników bioaktywnych, a także innowacyjne produkty o cechach żywności funkcjonalnej. Instytut od wielu lat promuje działania na rzecz zwiększenia konsumpcji owoców i warzyw.
Patronem Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego – PIB jest prof. Wacław Dąbrowski – polski mikrobiolog, twórca Instytutu Przemysłu Fermentacyjnego, poprzednika obecnego Instytutu. Z danych historycznych wynika, że Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego jest najstarszym instytutem badawczym w Polsce, a bezpieczeństwo żywności od wielu lat znajduje się w obszarze aktywności Instytutu.
W swojej ponad 100-letniej tradycji Instytut zawsze pracował na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego kraju, w tym zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz poprawy jej jakości i cech prozdrowotnych. Wiele prowadzonych prac zakończyło się licznymi odkryciami i wdrożeniami. Kierunki aktualnych badań Instytutu omówił prof. Dariusz Lisiak.
Badania bezpieczeństwa żywności prowadzone są w akredytowanych laboratoriach Instytutu i pozwalają na ocenę jakości żywności oraz ocenę ryzyka nowej żywności. Opracowywane są nowe produkty spożywcze z uwzględnieniem analizy cyklu ich życia oraz oceny śladu węglowego.
We współpracy z sektorem rolno-spożywczym powstają innowacje biotechnologiczne dla rolników i producentów żywności. Wdrożenie przez Instytut klasyfikacji poubojowej świń w Polsce zdecydowanie poprawiło jakość mięsa uzyskiwanego z tych zwierząt. W Instytucie zostały opracowane i wdrożone technologie wędzenia i preparaty dymu wędzarniczego, które pozwoliły na usunięcie niebezpiecznego benzo(a)pirenu z produktów mięsnych, a także preparaty mikrobiologiczne do poprawy jakości żywności fermentowanej i surowców rolnych. Wynaleziona została technologia produkcji mleka grochowego jako półproduktu do wytwarzania substytutów produktów mięsnych oraz opracowano nowe metody klasyfikacji ziarna zbóż oparte na metodach spektroskopowych.
Obecnie prowadzone są prace nad opracowaniem probiotyków nowej generacji zdolnych do modyfikacji mikrobiomu ludzkiego w celu niwelowania niekorzystnego wpływu na zdrowie ksenobiotyków środowiskowych.
W nowoczesnym rolnictwie do prowadzenia upraw niezbędne są środki ochrony roślin, jednak istnieje obawa, aby te środki nie pozostawały w owocach lub jarzynach, ponieważ mogą być szkodliwe dla zdrowia. Problematyką tą zajmuje się Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, a zagadnienie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych omówiła dr Anna Nowacka.
Badania płodów rolnych na zawartość pozostałości środków ochrony roślin pobieranych w miejscach są prowadzone przez Instytut od początku lat 70. XX wieku. W latach 2016–2020 rocznie badano 50–66 grup produktów obejmujących owoce, warzywa, zboża, rośliny paszowe, jadalne nasiona roślin strączkowych, rośliny cukrodajne, przyprawy oraz nasiona i owoce oleiste. Przeprowadzono badania na obecność ponad 550 substancji, takich jak: fungicydy, insektycydy, akarycydy, herbicydy, regulatory wzrostu i metabolity. Stwierdzono, że w latach 2016–2020 od 97,8–99,8% zbadanych płodów rolnych spełniało wymagania prawa żywnościowego w zakresie najwyższych dopuszczalnych poziomów pestycydów określonych w Rozporządzeniu WE 396/2005.
Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów wahały się w zakresie 0,2–2,2%, co oznaczało, że odsetek tych przekroczeń był marginalny. Przedstawione badania wskazywały, że krajowe produkty rolne są bezpieczne dla konsumentów.
Podsumowanie
Uczestnicy debaty wypowiedzieli się także, w jaki sposób udało się zrealizować w instytutach takie interesujące i istotne dla zdrowia badania. Bardzo ważna była współpraca międzynarodowa umożliwiająca śledzenie aktualnych trendów badawczych i formułowanie odpowiednich kierunków badań nad nowymi rozwiązaniami. Badania były finansowane z różnych źródeł, np. ze współpracy z przemysłem, z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Narodowego Centrum Nauki oraz z środków zagranicznych.
Istotna była także subwencja otrzymywana od ministra właściwego do spraw nauki i szkolnictwa wyższego, która mogła być przeznaczona na badania wyprzedzające złożenie wniosków o finansowanie dalszych prac z innych źródeł.
Link do nagrania:
Dzień 1., kanał 1. – czas rozpoczęcia: 5:54:54