Obecnie coraz częściej słyszy się o dzieciach niejadkach, nieustannie grymaszących przy jedzeniu lub takich, które jedzą tylko kilka wybranych potraw. Za takie zachowanie maluchów często obwinia się rodziców – zarzuca się im, że nie nauczyli dzieci zdrowych nawyków żywieniowych. Nie zawsze słusznie. Istnieje grupa dzieci, u których przyczyną problemów z jedzeniem są zaburzenia integracji sensorycznej lub połykania (dysfagii). Na logopedyczne aspekty w nauce jedzenia małego dziecka zwraca uwagę mgr Aleksandra Kowalczuk, logopeda z Kliniki Rehabilitacji Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, prywatnie mama trzyletniego synka.
Zdaniem specjalistów (lekarzy, dietetyków, fizjoterapeutów i logopedów) rozszerzanie diety niemowlaka powinno rozpocząć się po szóstym miesiącu życia, gdy dziecko przejawia już oznaki gotowości do samodzielnego jedzenia. Na tym etapie powinno się również rozpocząć odzwyczajanie dziecka od smoczka, a także naukę jedzenia za pomocą łyżeczki oraz naukę picia z kubeczka. Szósty miesiąc życia dziecka jest to czas, gdy dziecko zaczyna już siedzieć stabilnie i trzyma prosto głowę, co jest niezwykle ważne podczas połykania, by zminimalizować ryzyko zadławienia. Na początku mamy do czynienia z tak zwanym niemowlęcym typem przełykania. U dziecka (cztero czy pięciomiesięcznego) język leży płasko na dnie jamy ustnej i „wypycha się” do przodu. Policzki biorą aktywny udział w procesie pobierania pokarmu, ale nadal występuje silny odruch ssania. Z czasem, poprzez odpowiednią naukę jedzenia, dochodzi do wykształcenia dorosłego typu przełykania, gdzie wargi i łuki zębowe są zwarte, czubek języka się unosi i opiera na wałku dziąsłowym, czyli w okolicy górnych siekaczy. Natomiast przy przyjmowaniu pokarmów większą rolę odgrywają mięśnie żwacze.
Podczas rozszerzania diety ważne jest, by podawać dziecku pokarmy o odpowiedniej dla niego konsystencji. To właśnie pod koniec piątego miesiąca życia dziecka pojawia się odruch żucia, który w przyszłości umożliwi przyjęcie stałych pokarmów. Stopniowe wprowadzanie coraz to twardszego pokarmu umożliwia ćwiczenia mięśni żuchwy, języka. Język zaczyna się unosić, czyli pionizuje się, co jest również niezbędne później do prawidłowej artykulacji. Z kolei odkładanie w czasie nauki jedzenia stałych pokarmów skutkuje nadwrażliwością w jamie ustnej oraz wygórowanym odruchem wymiotnym – dziecko ma później trudności w jedzeniu i połykaniu pokarmów o konsystencji innej niż płynna. Dodatkowo tak zwane przetrwałe połykanie typu niemowlęcego jest przyczyną powstawania wad wymowy.
Na co zatem należy zwrócić uwagę? Poniżej przedstawiono listę objawów mogących wskazywać na zaburzenia połykania u dziecka:
- nadmierne ślinienie się
- trudności z przyjmowaniem stałych pokarmów (brak postępów w nauce gryzienia i połykania w przypadku niemowląt)
- brak umiejętności odgryzania kęsów
- brak umiejętności picia z kubeczka albo za pomocą słomki
- brak umiejętności pobierania pokarmu z łyżeczki
- występowanie wygórowanego odruchu wymiotnego
- zbyt długie przeżuwanie pokarmów
- chomikowanie pokarmów
- brak zainteresowania jedzeniem.
Wśród dzieci przejawiających trudności z jedzeniem znajdują się również takie, u których występuje wybiórczość pokarmowa, czyli jedzą tylko określone potrawy/określony typ potraw. Natomiast próby zachęcenia do zjedzenia czegokolwiek innego bardzo często kończą się histerią, gniewem. Jeżeli wykluczone zostały inne przyczyny medyczne takiego zachowania (np. nieprawidłowa budowa anatomiczna, zaburzenia w funkcjonowaniu narządów biorących udział w przyjmowaniu pokarmu, zaburzenia metaboliczne i neurologiczne, tj. niedowłady i porażenia), to najprawdopodobniej źródło problemu tkwi w zaburzeniach integracji sensorycznej.
Czym są zaburzenia integracji sensorycznej? Na co dzień ludzki organizm otrzymuje miliony różnych bodźców, zadaniem mózgu (różnych jego rejonów) jest zebranie tych bodźców w całość jako pewnych informacji i tym samym wygenerowanie odpowiedniej dla danej sytuacji odpowiedzi. Problem pojawia się, gdy gdzieś po drodze dochodzi do „zakłócenia sygnału”, przez co mózg nie potrafi ich prawidłowo zinterpretować. Skutkiem czego mogą być:
- nadwrażliwość – nadmierna, wygórowana reakcja na wrażenia zmysłowe. Wówczas dziecko dostrzega więcej bodźców, co może skutkować rozdrażnieniem bądź wycofaniem
- podreaktywność – występuje podwyższony próg reakcji na bodźce zmysłowe. W tym przypadku dziecko czuje silną potrzebę intensyfikacji docierających do niego bodźców – przykładowo wybiera potrawy o zdecydowanym smaku i zapachu
- poszukiwanie bodźców zmysłowych – osoby te potrzebują silnych wrażeń zmysłowych, w związku z czym same nieustannie poszukują okazji, by je osiągnąć – dziecko na przykład domaga się tylko określonych potraw o danej konsystencji lub temperaturze (często preferuje zbyt zimne lub zbyt gorące dania).
Podsumowując, trudności w nauce jedzenia nie zawsze związane są z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi przekazywanymi dzieciom przez rodziców. W przypadku wystąpienia objawów jak te wymienione powyżej w pierwszej kolejności trzeba wykluczyć schorzenia metaboliczne, zaburzenia w budowie bądź funkcjonowaniu poszczególnych narządów biorących udział w pobieraniu, jak również obróbce pokarmów, a także zaburzenia neurologiczne. Jeśli mimo wszystko dziecko nadal przejawia trudności w jedzeniu, należy wybrać się z nim do neurologopedy zajmującego się leczeniem zaburzeń połykania bądź terapią w zakresie integracji sensorycznej.
Fot.: Tatyanagl | Dreamstime.com