Problem dotyczy także osób ze schorzeniami oczu. – Stale obserwujemy rosnącą ilość konsultacji, a także ciężkich przypadków, a to przekłada się na to, że możliwość pomocy takim osobom przy akceptowalnym poziomie bezpieczeństwa jest ograniczona. Tymczasem pacjenci, którzy zwlekali z przyjściem na wizytę i teraz w różnych miejscach szukają pomocy, zdarzają się praktycznie codziennie – zauważa lek. okulista, chirurg Justyna Krowicka, ordynator kliniki Gemini w Ostrawie, gdzie leczą się polscy pacjenci.
Schorzenia oczu najczęściej dotykają starszych osób. Na szczęście medycyna wiele z tych schorzeń, jak na przykład zaćma, jaskra, czy zwyrodnienie plamki żółtej, potrafi leczyć. U niektórych osób można przebieg choroby zatrzymać lub zwolnić jej postępujący proces. Ważny jest tutaj czas wykrycia schorzenia. Tymczasem cały czas wiele osób zaniedbuje regularne wizyty u okulisty. Pandemia covid-19 i związane z tym ograniczenia jeszcze wzmocniły ten trend. Dlatego, tylko jeśli pojawią się u nas objawy, które nas za niepokoją i utrzymują się kilka dni, należy udać się do okulisty. Są i takie przypadki, kiedy liczą się godziny.
– To m.in. nagłe zaburzenia ruchomości oka, nagłe, bezbolesne pogorszenie widzenia w jednym oku, pojawianie się przed oczami dużej liczby czarnych mętów, czy błysków w oku podobnych do tych obserwowanych w czasie wyładowań atmosferycznych – wymienia lek. okulista Justyna Krowicka.
Regularne kontrole u specjalisty pomagają wcześnie wychwycić poważne choroby oczu, które przebiegają niezauważone. Ponadto w czasie badania oczu można wykryć np. cukrzycę czy wysokie ciśnienie krwi. Szczególnie powinny o tym pamiętać osoby w starszym wieku.
– Wraz ze starzeniem się organizmu starzeje się także narząd wzroku. Ze względu na prowadzony styl życia, a także skłonności genetyczne u jednych ten proces będzie przebiegał szybciej, innych wolniej. Główne problemy, jakie zgłaszają pacjenci, to pogorszenie widzenia (głównie z bliskiej odległości), zmęczenie oczu (na przykład przy czytaniu, pracy manualnej, czy przed komputerem), „muszki” czy „męty”, a także zmiana wielkości i wyglądu oczu lub powiek. Obok tych fizjologicznych objawów, które są niwelowane m.in. za pomocą okularów, lepszego oświetlenia, czy kropli, ludzie w średnim wieku i starsi częściej zmagają się z chorobami oczu. Bezpośrednią przyczyną schorzeń układu wzroku są wolne rodniki tlenowe i powiązany z nimi przewlekły stres oksydacyjny, który inicjuje proces trwałego uszkodzenia tkanek oka – rogówki, soczewki czy siatkówki. To właśnie te uszkodzenia wpływają na powstanie schorzeń, takich jak zaćma, jaskra czy zwyrodnienie plamki żółtej, czyli AMD – wymienia lek. okulista Justyna Krowicka.
A to, jak widzimy wpływa na naszą samodzielność i codzienne aktywność.
– Nasz organizm to system naczyń połączonych, więc zaniedbanie jednego aspektu może mieć wpływ na pozostałe. Gorsze widzenie często wiąże się z mniejszą aktywnością fizyczną, co generuje dalsze trudności. Trudność z widzeniem, szczególnie jeżeli dotyczy obu oczu, a do tego jeszcze problem z chodzeniem i słuchem, to wszystko wpływa na komfort codziennego funkcjonowania: jedzenie, ubieranie się, czy umycie. Kontakt ze światem jest wówczas bardzo utrudniony – mówi lek. okulista Justyna Krowicka.
Jak widzę osoby ze schorzeniami wzroku i czym one się charakteryzują?
Zaćma to zmętnienie soczewki oka. Pacjent widzi gorzej zarówno do bliży, jak i do dali. Można to porównać do widoku przez zabrudzoną szybę. Zaćmę można usunąć jedynie operacyjnie. Mimo, że operacja zaćmy jest w skali globalnej najczęściej wykonywanym zabiegiem, dodatkowo zabiegiem praktycznie bezbolesnym, zapewniającym szybki powrót do normalnego funkcjonowania, wciąż stanowi przyczyną ślepoty w krajach rozwijających się.
– Choroba przede wszystkim dotyka osoby starsze, ale wiek pacjentów z każdym kolejnym rokiem się obniża. Ponad to zdarzają się także przypadki bardzo młodych ludzi, którzy także musieli poddać się operacji z powodu zaćmy. W tym ostatnim przypadku katarakta powstaje m.in. w stanach pourazowych albo przy zaburzeniach metabolicznych. Zaćma może być też wrodzona – mówi lek. okulista, chirurg Justyna Krowicka, ordynatorka kliniki Gemini w Ostrawie, która dodaje, że najmłodszy pacjent operowany w klinice miał 19-lat, natomiast najstarszy 104 lata.
W profilaktyce zaćmy ważna jest nie tylko postawa samego pacjenta, ale także jego najbliższych. Szczególnie, kiedy mowa o osobach starszych, które często są zdane na wsparcie innych.
– Pamiętajmy o tym, aby wsłuchiwać się w to co mówią i jakie trudności zgłaszają ludzie starsi, bo nie wszystko można zrzucić na przykład na karb przyjmowanych leków. Niedawno moją pacjentką była 80-letnia kobieta, która przez kilka miesięcy sygnalizowała, że gorzej widzi, ale dopiero wtedy, kiedy przestała całkowicie widzieć na jedno oko rodzina zdecydowała się na konsultację okulistyczną. Powodem problemów okazała się właśnie zaćma. Na szczęście tutaj historia skończyła się dobrze – opowiada lek. okulista, chirurg Justyna Krowicka.
To, jak mocno zaawansowana jest zaćma, wpływa także na czas powrotu do pełni formy po jej usunięciu. Czekanie z wykonaniem zabiegu aż zaćma „dojrzeje” naraża pacjenta na większe ryzyko niepożądanych sytuacji w trakcie zabiegu, a także co najmniej nieprzyjemne przedłużające się gojenie pooperacyjne w najlepszym ze scenariuszy
– Rekonwalescencja pooperacyjna jest sprawą indywidualną, uzależniona od stopnia zaawansowania zaćmy, szybkości gojenia pooperacyjnego, charakteru wykonywanej pracy czy aktywności fizycznej. Najczęściej odradzamy uczęszczanie na basen i saunę do miesiąca, a forsowne fizyczne i obciążenie do około trzech miesięcy. Powrót do prowadzenia autem jest też uzgadniany indywidualnie – mówi lek. okulista Justyna Krowicka.
Jaskra to schorzenie związane z charakterystycznym uszkodzeniem nerwu wzrokowego i nie zawsze podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Choroba jest często bezobjawowa, dopiero zaawansowana powoduje nieodwracalne ograniczenie pola widzenia.
– Ze względu na długi bezobjawowy okres rozwoju choroby lub przebieg z niecharakterystycznymi objawami, jak przewlekłe zapalenie spojówki, jaskra nazywana jest cichym złodziejem wzroku. Nieleczona może doprowadzić do zaniku nerwu wzrokowego i utraty wzroku. Terapia polega na stosowaniu specjalnych kropli, które obniżają ciśnienie krwi, poprawiają metabolizm n.II, a w zaawansowanych przypadkach – leczenie operacyjne. Jaskra pierwotna należy do najczęstszych chorób podeszłego wieku – zauważa lek. okulista Justyna Krowicka
Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD – z ang. age related macular degeneration) spowodowane postępującym wiekiem pojawia się najczęściej u pacjentów powyżej 60 roku życia. Główne objawy to słabsza ostrość widzenia, deformacja obrazu lub pojawianiem się ciemnych plam w polu widzenia. Uszkodzenie wzroku spowodowane schorzeniami siatkówki jest nieodwracalne, chociaż są sposoby, aby zmniejszyć tempo rozwoju choroby. A ta może mieć ciężki przebieg i powodować ogromny procent widzenia zaledwie w ciągu kilku dni.
– W zależności od stopnia zaawansowania i rodzaju zwyrodnienia plamki występują różne możliwości leczenia nieprawidłowych naczyń, hamować ich wzrost oraz ograniczać obszar zniszczeń na siatkówce. Postać mokrą AMD (inaczej wysiękową) można leczyć poprzez iniekcje doszklistkowe, w postaci zastrzyków do oka z preparatami, które zatrzymują proces degeneracyjny. Innym sposobem jest fototerapia – zabieg laserowy, która prowadzi do zahamowania progresji choroby a siatkówka „odmładza się” – mówi lek. okulista Justyna Krowicka.
„Rocznie przybywa na świecie ok. 5 mln chorych na suchą postać AMD i 500 tys. na wysiękową. W Polsce AMD dotyka już 1300–1500 tys. osób i przybywa ich coraz więcej. Spośród nich 30% przypadków jest w stadium zaawansowanym. Rocznie u ok. 200 tys. Polaków rozpoznaje się suchą po- stać AMD, a u 20 tys. postać wysiękową. Liczba ta będzie systematycznie rosnąć w związku z procesem starzenia się populacji i rozwojem cywilizacji”.[2] Niepokojący objawów nie warto bagatelizować. Nawet jeżeli nie odczuwamy żadnych dolegliwości, powinniśmy pamiętać o profilaktyce. A z tą ostatnią nie jest najlepiej (nawet 1/3 Polaków nigdy nie była u okulisty). Zgodnie z rekomendacjami przez lekarza okulistę powinniśmy zostać zbadani przynajmniej raz na trzy, a w przypadku osób po 40-43 roku życie – raz na rok-dwa lata. Regularnie powinny być badane także dzieci i młodzież. Według Światowej Organizacji Zdrowia choroby narządu wzroku występują u 285 milionów osób na całym świecie, z czego 39 milionów osób jest niewidoma, a 246 milionów osób cierpi na upośledzenie widzenia. Dane Głównego Urzędu Statystycznego pokazywały, że w 2019 roku trudności z widzeniem zgłaszało 20,1% mieszkańców Polski w wieku 15 lat i więcej. Problem utraty wzroku narasta wraz z wiekiem. “Trudności z widzeniem zgłasza co czwarta osoba powyżej 50. roku życia (25%) oraz częściej niż co druga osoba powyżej 80. roku życia (55,7%). Dane GUS wskazują, że wśród dorosłych mieszkańców Polski powyżej 60. roku życia, w ogóle nie widzi 0,1% osób”[3]
Każdego dnia w klinice Gemini w Ostrawie operacją usunięcia zaćmy poddawanych jest kilkadziesiąt osób. Pacjenci mogą liczyć na opiekę okulistyczną w zakresie leczenia zachowawczego jak i zabiegowego (w placówce odbywają się nie tylko operacje zaćmy, ale również zabiegi z zakresu chirurgii refrakcyjnej, chirurgii jaskry, witrektomie, chirurgia plastyczna i kosmetyczne zabiegi inwazyjne, czy przeprowadzane są badania histopatologiczne), a także możliwość – w ramach zabiegu refundowanego – dopłaty do lepszego rodzaju soczewki. A co w kraju nie jest możliwe.
[1] Cianciara Dorota, Szmigiel Andrzej, Pruszyński Jacek. Recovery from COVID-19 crisis in public health perspective. Journal of Education, Health and Sport. 2022;12(7):933-949. eISSN 2391-8306. Źródło: https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/39240
[2] Czajkowski Janusz, Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem. Źródło: https://gornicki.pl/wp-content/uploads/2020/09/Profilaktyka_rozdzial-9.pdf
[3] Raciborski Filip, Gujski Mariusz, Rekomendacje w zakresie kompleksowej opieki nad pacjentami z retinopatią cukrzycową, źródło: https://www.ioz.org.pl/_files/ugd/e91ac2_5d595422c5cf46c69cce6e3ee3aa37db.pdf#page=26