Niepokojące wyniki kontroli aptek szpitalnych – przeterminowane, nieprawidłowo przechowywane leki – to tylko niektóre z wniosków raportu Najwyższej Izby Kontroli. Zaniedbania w były na tyle poważne, że w skrajnych przypadkach mogły zagrażać zdrowiu i życiu pacjentów.
NIK skontrolował 24 szpitale funkcjonujące na terenie województw: dolnośląskiego, lubelskiego, małopolskiego, mazowieckiego, podlaskiego i wielkopolskiego. Żadna ze sprawdzonych placówek nie prowadziła działalności w sposób zapewniający bezpieczeństwo farmakoterapii we wszystkich kontrolowanych obszarach, a stwierdzone zaniedbania dotyczące organizacji gospodarki lekami były na tyle poważne, że mogły zagrażać zdrowiu i życiu pacjentów.
Z ustaleń NIK wynika także, że lecznice nie posiadały rzetelnych danych o posiadanych lekach.
Sposób postępowania z lekami w dziewięciu szpitalach (37 proc. zbadanych placówek) nie gwarantował, że pacjent otrzyma pełnowartościowe medykamenty. Kontrolerzy ujawnili przypadki przechowywania na oddziałach szpitalnych lekarstw przeterminowanych lub o nieustalonym pochodzeniu. Na przykład w jednym ze szpitali, znajdująca się na wszystkich oddziałach adrenalina była przeterminowana (od jednego do nawet 19 miesięcy) – stało się tak na skutek zaniedbań personelu działu farmacji, który przy wydawaniu nie poinformował, że lek był przechowywany poza lodówką i w związku z tym termin jego przydatności uległ skróceniu. Z kolei w innej placówce w apteczce oddziałowej przechowywany był przeterminowany o trzy miesiące silnie działający lek opioidowy.
Ponadto kontrola NIK wykazała przypadki niewłaściwego przechowywania leków na oddziałach. NIK zwraca uwagę nawet na te pojedyncze przypadki przede wszystkim dlatego, że istniało potencjalne ryzyko podania pacjentowi leku nienadającego się do zastosowania. Kontrolerzy stwierdzili m.in. przechowywanie medykamentu o nieustalonym pochodzeniu wraz z lekami przeznaczonymi do użycia, brak oznaczenia daty otwarcia fiolki leku, czy też uszkodzenie opakowania w sposób uniemożliwiający stwierdzenie czy produkt nadaje się do podania pacjentowi. Ponadto w jednym ze szpitali leki były przechowywane wraz z chemicznymi środkami do dezynfekcji, w innym zaś w lodówce do przetrzymywania leków cytostatycznych znajdował się artykuł spożywczy.
NIK alarmuje także, że w niemal co drugim skontrolowanym szpitalu, adrenalina wchodząca w skład zestawów przeciwwstrząsowych była z nich wyjmowana i przetrzymywana w lodówkach w celu przedłużenia terminu jej przydatności. Tymczasem takie zdekompletowanie zestawów przeciwwstrząsowych, w celu osiągnięcia nieznacznych oszczędności, mogło opóźniać udzielenie pomocy w razie wystąpienia wstrząsu o gwałtownym przebiegu, gdyż personel medyczny zamiast natychmiast przystąpić do ratowania życia, musiał wyjąć adrenalinę z lodówki.
Szpitale nie zawsze wypełniały też obowiązek powiadamiania odpowiednich służb o wystąpieniu niepożądanych działań leków.
Uwagi NIK dotyczyły także warunków lokalowych. Pomieszczenia niemal połowy skontrolowanych aptek szpitalnych nie spełniały wymogów technicznych, zdarzało się, że medykamenty przechowywano w pomieszczeniach zawilgoconych i zaniedbanych.
Uwagi i wnioski NIK
W związku z ustaleniami kontroli NIK skierowała do Ministra Zdrowia oraz Głównego Inspektora Farmaceutycznego szereg wniosków o podjęcie działań, w tym legislacyjnych, mających poprawić bezpieczeństwo pacjentów w zakresie farmakoterapii.
Wobec zidentyfikowania zjawiska dopuszczania w niektórych szpitalach możliwości wykorzystywania w farmakoterapii leków własnych pacjentów, NIK wskazała na potrzebę doprecyzowania obowiązujących w tym zakresie regulacji poprzez jasne wskazanie, że do obowiązków podmiotu leczniczego należy zapewnienie wszystkich leków, bez względu na to czy dotyczą one schorzeń będących przyczyną pobytu w szpitalu, czy też nie. Jednocześnie należy określić zasady stosowania leków niepochodzących z zasobów szpitala.
NIK wnioskuje również o zapewnienie w budżecie Ministra Zdrowia odpowiednich środków finansowych na funkcjonowanie służb inspekcji farmaceutycznej, w celu ich wzmocnienia kadrowego i organizacyjnego. Otrzymane wparcie powinno pozwolić na lepszy nadzór nad aptekami i działami farmacji w szpitalach.
Kontrolerzy wskazują także na potrzebę określenia wymagań kadrowych, lokalowych i organizacyjnych dla działów farmacji szpitalnej, z uwzględnieniem zakresu zadań przypisanych im ustawą Prawo Farmaceutyczne.
W związku ze stwierdzeniem przez NIK przypadków nieobecności farmaceutów w aptekach szpitalnych oraz działach farmacji, i przez to realizację usług farmaceutycznych przez osoby nieuprawnione, NIK wnioskuje o wprowadzenie w ustawie Prawo Farmaceutyczne minimalnych norm zatrudnienia farmaceutów w aptekach i działach farmacji w szpitalach.
NIK zwróciła się do Ministra Zdrowia o określenie katalogu substancji bardzo silnie działających oraz o wprowadzenie w przepisach wykonawczych wyraźnego obowiązku objęcia pozostałości produktów leczniczych (resztek leków w opakowaniach), prowadzoną przez apteki dokumentacją leków przekazanych do utylizacji.
W celu wyeliminowania stwierdzonych w toku kontroli nieprawidłowości, NIK wnioskowała do dyrektorów szpitali m.in. o:
- prowadzenie dokumentacji leków przeznaczonych do utylizacji, resztek leków i leków zniszczonych zgodnie z wymogami prawa i regulacjami wewnętrznymi,
- zwiększenie nadzoru nad gospodarką lekami w zakresie ewidencjonowania ich rozchodu,
- zapewnienie realizacji usług farmaceutycznych, z zachowaniem standardów obsady osobowej apteki,
- właściwe przechowywanie leków,
- zapewnienie udziału aptek szpitalnych w badaniach klinicznych,
- zapewnienie realizacji usług farmaceutycznych, w tym przygotowywania leków cytostatycznych, produktów radiofarmaceutycznych i mieszanin do żywienia pozajelitowego, wyłącznie przez farmaceutów, w warunkach apteki szpitalnej,
- zapewnienie rzetelnego prowadzenia przez apteki szpitalne ewidencji bezpłatnych próbek,
- zapewnienie właściwych warunków lokalowych aptek szpitalnych i ich odpowiedniego wyposażenia,
- uwzględnienie w regulacjach wewnętrznych szpitali zadań aptek szpitalnych obejmujących monitorowanie działań niepożądanych leków.
Z informacji pozyskanych przez NIK od Rzecznika Praw Pacjenta wynika, że wpływały do niego pojedyncze skargi w związku z nieprawidłowościami związanymi z przedmiotem niniejszej kontroli. Skala nieprawidłowości stwierdzona w toku kontroli NIK oraz niski odsetek skarg złożonych do Rzecznika Praw Pacjenta, wskazują zdaniem NIK, na potrzebę zintensyfikowania działań informacyjnych obejmujących zasady prawidłowo funkcjonującej farmakoterapii szpitalnej.