Fizjoterapia geriatryczna jest procesem dość skomplikowanym, co wynika między innymi z ograniczonych możliwości starzejącego się organizmu oraz często występującej niechęci do wykonywania ćwiczeń.
W starzejącym się organizmie dochodzi do wielu zmian fizjologicznych i patofizjologicznych pogarszających możliwości funkcjonowania i utrudniających proces rehabilitacji. Sytuację tę pogarsza dodatkowo współistnienie szeregu chorób przewlekłych.
Konsekwencją tych zmian jest wzrost odsetka osób niepełnosprawnych, sięgający nawet 50 proc. w grupie osób powyżej 80 rż. Wiele osób w tym wieku wymaga postępowania rehabilitacyjnego nie tylko w powodu choroby, ale także ze względu na spowodowane wiekiem obniżanie się sprawności funkcjonalnej. Zadaniem rehabilitacji jest zapobieganie niepełnosprawności, a także podtrzymywanie i przywracanie maksymalnie możliwej zdolności do samodzielnego życia w rodzinie i społeczności, zdolności do kontynuowania pracy zawodowej, aktywności społecznej i twórczej. „Rehabilitacja osób starszych powinna być prowadzona wielopłaszczyznowo. Musi przy tym uwzględniać hierarchię potrzeb pacjentów, koncentrując się przede wszystkim na rehabilitacji dotyczącej problemów ze zdrowiem np. po udarze mózgu, zawale serca, zapaleniu płuc czy złamaniu szyjki kości udowej. Podstawowym celem powinno być podtrzymanie i przywrócenie sprawności do wykonywania podstawowych czynności życia codziennego” – uważa prof. Tomasz Kostka, kierownik Kliniki Geriatrii Centralnego Szpitala Weteranów w Łodzi, konsultant krajowy ds. geriatrii.
Regularna aktywność ruchowa ma udokumentowane korzystne oddziaływanie zdrowotne na osoby w starszym wieku i jest jednym z ważniejszych czynników łagodzących wpływ wieku oraz umożliwiających tzw. „pomyślne starzenie się”. Stąd tak ważne wydaje się organizowanie regularnego wysiłku fizycznego u seniorów z zaczynającymi się kłopotami z poruszaniem się.
Niestety nie zawsze jest to proste. Wraz z wiekiem maleje bowiem siła mięśniowa (mniej więcej 15 proc. na dekadę, a ok. 80 rż – nawet 30 proc.), powodując poważne utrudnienia w w wykonywaniu codziennych czynności. Niesie to ze sobą szereg konsekwencji, jak choćby zwiększone ryzyko upadków, które są jedną z głównych przyczyn urazów w wieku podeszłym. Ponadto zmniejszanie się siły mięśni sprawi, że osoby starsze szybciej się męczą, podświadomie zmniejszają więc intensywność wysiłku, co prowadzi do dalszego słabnięcia.
„Dodatkową przyczyną niechęci do fizjoterapii mogą być w tzw. zespoły geriatryczne – upośledzenie wzroku i słuchu, spowolnienie psychomotoryczne, osłabienie zdolności koncentracji i pamięci, wydłużenie czasu reakcji, pojawiające się zawroty głowy, a w konsekwencji obniżenie ogólnej tolerancji na wysiłek fizyczny” – zwraca uwagę specjalista fizjoterapii dr Krzysztof Gieremek.
Bardzo trudno też jest pokonać specyficzne bariery psychologiczne i właściwie zmotywować do ćwiczeń oraz uzyskać akceptację proponowanych form aktywności ruchowej.
Utrudnienia w realizacji założonego programu fizjoterapeutycznego wynikają także z różnorodnych schorzeń przewlekłych – typowych dla tego okresu. Są to głównie: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, przewlekła choroba obturacyjna płuc, cukrzyca typu 2, choroba zwyrodnieniowa stawów i/lub kręgosłupa, osteoporoza, a także choroba Alzheimera.
Ich specyfika rzutuje szczególnie na stan psychoruchowy osoby obarczonej daną chorobą. Efektem takiego stanu jest zwykle brak dostatecznej aktywności fizycznej, co ostatecznie oznacza szybki postęp niepełnosprawności.
W postępowaniu fizjoterapeutycznym pojawiają się zatem ograniczenia odnoszące się do kinezyterapii, której podstawą są ćwiczenia ruchowe, jak i różnorodnych zabiegów fizjoterapeutycznych. „W kinezyterapii geriatrycznej według Nowotnego za niekorzystne uważa się między innymi: wykonywanie ćwiczeń ze zbyt częstą zmianą pozycji ciała i w szybkim tempie, wykonywanie ruchów w zbyt dużym zakresie – zwłaszcza zginania w przód i prostowania głowy z odgięciem do tyłu, wykonywanie ćwiczeń z długotrwałym utrzymaniem kończyn górnych uniesionych do góry ponad głową, stosowanie ćwiczeń ze wstrzymaniem oddechu, wykonywanie ćwiczeń ogólnorozwojowych o nadmiernej intensywności oraz ćwiczeń statycznych” – wymienia dr Gieremek.
Z kolei do ograniczeń lokalnych zabiegów fizykoterapeutycznych takich jak masaż, elektroterapia, okłady ciepłolecznicze, światłolecznictwo należą: zaburzenia czucia powierzchniowego, większa oporność skóry na bodźce elektryczne, gorsze ukrwienie skóry i tkanek podskórnych, częstsza nadwrażliwość na bodźce mechaniczne. Utrudnienia wiążą się także z przyjęciem przez chorego właściwej pozycji ciała do zabiegu (np. leżenie na brzuchu lub boku). Niezwykle dużą ostrożność należy zachować przy wykonywaniu zabiegu tzw. terapii manualnej. Za niemal całkowicie przeciwwskazane należy uznać rękoczyny o charakterze manipulacji w obrębie stawów, zwłaszcza kręgosłupa. Ostatecznie przeszkody w skutecznej fizjoterapii osób starszych wynikają z ograniczeń o charakterze psychologicznym i somatycznym, nie mówiąc już o całego szeregu ograniczeniach społecznych i tych wynikających z organizacji świadczeń zdrowotnych w naszym kraju.
Jednak tak czy inaczej – rehabilitacja może skutecznie minimalizować lub wręcz eliminować niepożądane skutki choroby oraz niesprawność pacjentów geriatrycznych, zawsze warto więc podejmować próby usprawniania seniorów.
Konsultacja: Katedra Fizjoterapii AWF Katowice, Wydział Medyczny GWSK Katowice.
Tekst powstał w ramach kampanii: #zrozumiecstarosc