Środowisko a problemy neurologiczne u dzieci

Panel Komitetu Nauk Neurologicznych PAN – Zespołu Neurologii Dziecięcej

Moderatorzy: prof. Ewa Pilarska, prof. Maria Mazurkiewicz-Bełdzińska, Uczestnicy: dr n. med. Agnieszka Sawicka, dr n. med. Marta Zawadzka

Tekst: prof. Maria Mazurkiewicz-Bełdzińska

Wpływ czynników środowiskowych na występowanie zaburzeń konwersyjnych u dzieci i młodzieży

Zaburzenia konwersyjne lub dysocjacyjne polegają na częściowej lub całkowitej utracie prawidłowej integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów dowolnych ciała. W klasyfikacji DSM-IV termin „konwersja” odnosi się do ubytków czuciowych i ruchowych, a „dysocjacja” do zaburzeń funkcjono­wania procesów pamięci i świadomości, w klasyfikacji ICD-10 terminy „konwersja” i „dysocjacja” używane są zamiennie. W przeszłości zaburzenie konwersyj­ne było określane mianem histerii, które jednak nie zostało włączone do współczesnych klasyfikacji psychiatrycznych ze względu na jego nieprecyzyjność, brak kryteriów operacyjnych oraz negatywne konotacje z nim związane.

Badania, którymi objęto grupę 3760 dzieci i młodzieży szkolnej z pięciu krajów Europy Północnej, po­kazały, że 25% badanych miało raz na tydzień lub raz na dwa tygodnie jeden objaw somatyczny (głównie ból) – łagodny 16%, średni 7%, ciężki 0,8%. Nieznacznie częściej występował on u dziewczynek i u dzieci/mło­dzieży żyjących w gorszych warunkach socjalnych.

Obecnie uważa się, że schorzenia mają podłoże wieloczynnikowe (zarówno jeśli chodzi o ich przy­czyny, jak i przebieg).

Zaburzenia konwersyjne są dość często rozpo­znawane u młodzieży. Uważa się, że bardzo rzadko występują one u dzieci przed 8. rokiem życia, chociaż w przypadku badań nad psychogennymi napadami rzekomopadaczkowymi najmłodsi pacjenci mieli ok. 4 lat. W populacji ogólnej ich częstość wynosi 1,3– 5%. Objawy konwersyjne u dzieci i młodzieży mają charakterystyczny przebieg i obraz kliniczny. Początek choroby jest z reguły ostry, ale u ok. 72% pa­cjentów ma ona potem przewlekły przebieg. Objawy wywołuje kontakt ze stresorem (konwersja to zamia­na problemu psychicznego na somatyczny). Począ­tek zaburzenia przeważnie ma związek ze stresem psychicznym lub społecznym. Wystąpienie objawów konwersyjnych często poprzedzone jest chorobą somatyczną, urazem, chorobą kogoś w rodzinie, mogą one być zatem skutkiem traumatycznego przeżycia.

W przypadku pojawienia się objawów i wykluczenia choroby somatycznej konieczne jest zapewnienie wsparcia, relaksacja, dobra relacja pomiędzy lekarzem–dzieckiem i rodziną, zapewnianie prawid­łowej komunikacji w rodzinie, wprowadzenie terapii poznawczo-behawioralnej.

Powodzenie w leczeniu zaburzeń konwersyjnych zależy w głównej mierze od wczesnego rozpoznania. Badania dodatkowe powinny być ograniczone do nie­zbędnego minimum pozwalającego na wykluczenie podłoża organicznego istniejących zaburzeń.

Pacjent z reguły wymaga hospitalizacji i tam pełnego wsparcia i konsultacji psychologicznej. W przypadku współistnienia objawów lękowych czy depresji często wskazana jest farmakoterapia.

Rokowanie według danych z literatury jest z reguły pomyślne. U ok. 85–97% pacjentów dochodzi do pełnego wyleczenia.

Tekst: prof. Ewa Pilarska

Wpływ czynników środowiskowych na bóle głowy u dzieci i młodzieży – czy możemy im zapobiec?

Bóle głowy stanowią jedną z częstszych dolegliwości zarówno u dzieci, jak i u młodzieży. W wieku 6–15 lat zgłasza je 21,4% dzieci, zaś między 6. a 19. rokiem życia – 40%. Odsetek dzieci z bólami głowy w wieku przedszkolnym wynosi od 4–19%. Mogą one występować w każdym wieku, mieć różne przyczyny i różny obraz kliniczny.

Obecnie obowiązuje nowa wersja ICHD-3 (The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition), opublikowana w Cephalalgii w 2018 r., zawierająca kryteria diagnostyczne chorób przebiegających z bólem głowy. Składa się z trzech części:

❶ Pierwotne bóle głowy (samoistne) migrena,
• ból głowy typu napięciowego,
• trójdzielno-autonomiczne bóle głowy,
• inne pierwotne bóle głowy.

❷ Wtórne bóle głowy (objawowe) ból głowy przypisywany urazowi głowy i/lub szyi,
• ból głowy przypisywany chorobie naczyń czaszkowych lub dogłowowych,
• ból głowy przypisywany nienaczyniowym za­burzeniom wewnątrzczaszkowym,
• ból głowy przypisywany działaniu substan­cji chemicznej lub reakcji po jej odstawieniu,
• ból głowy przypisywany zakażeniu,
• ból głowy przypisywany zaburzeniom homeo­stazy,
• ból głowy lub twarzy przypisywany chorobom czaszki, szyi, oczu, uszu, nosa, zatok przyno­sowych, zębów, jamy ustnej lub innych struk­tur twarzy albo szyi,
• ból głowy przypisywany chorobie psychicznej.

❸ Nerwobóle czaszkowe, bóle twarzoczaszki i inne bóle bolesne neuropatie nerwów czaszkowych i inne bóle twarzy,
• inne bóle głowy.

W przypadku bólów głowy pierwotnych, samoistnych ból głowy jest zasadniczym objawem i zara­zem istotą choroby. Mają one charakter nawracający, a ich etiopatogeneza jest złożona i nie do końca poznana. Bóle głowy wtórne, objawowe, występują z najróżniejszych przyczyn i stanowią objaw rozmaitych chorób – procesów wewnątrzczaszkowych, schorzeń ogólnoustrojowych i chorób układowych.

Bóle głowy mogą wyzwolić bardzo różne czynniki fizyczne i środowiskowe. Do czynników atmosferycznych zaliczamy przede wszystkim wysoką temperaturę, dużą wilgotność, zmiany ciśnienia atmosferycznego, zanieczyszczenie powietrza (środowiska). Nie bez znaczenia jest globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog, kwaśne deszcze, ozon przygruntowy, niepożądane zapachy. Niekorzystny wpływ wywiera hałas, brak wystarczającej ilości snu, nieregularne posiłki, przemęczenie nauką.

U dzieci młodszych, a zwłaszcza u młodzieży, bóle głowy wyzwala obecnie długi kontakt z komputerem i telefonem komórkowym. Wtórnie mogą wystąpić bóle pleców, wada wzroku, bezsenność, zaburzenia nastroju, zmęczenie. Bóle głowy, zwłaszcza częste, przewlekłe, rzutują na zachowanie dziecka, mogą zaburzać jego apetyt, sen, wpływać negatywnie na wyniki w nauce, wyzwalać lęk, depresję. Ze względu na znaczną częstość bólów głowy, zwłaszcza u dzieci starszych i młodzieży, bardzo ważna jest identyfikacja tzw. czynników spustowych zarówno środowiskowych, jak i psychologicznych, edukacja społeczeństwa na temat czynników powodujących bóle głowy.

Tekst: dr n. med. Marta Zawadzka

Problemy neurologiczne u dzieci przedwcześnie urodzonych – udział czynników środowiskowych

Przyczyna porodu przedwczesnego (<38 Hbd) jest za­zwyczaj wieloczynnikowa. Poród przedwczesny może wystąpić u każdej ciężarnej, jednak istnieją czynniki, które w znaczący sposób to ryzyko zwiększają. Należą do nich: czynniki zapalne i infekcyjne, głównie zapalenie płynu owodniowego i dróg rodnych, niedokrwienie łożyska i macicy, nadmierne rozciągnięcie macicy, wady anatomiczne macicy, procesy immunologiczne, ciąża wielopłodowa, <1 poronienie lub aborcja w wywiadzie, wcześniejszy poród przedwczesny, choroby matki, np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, urazy, mały odstęp między ciążami (<6 miesięcy), stres przeżywa­ny przez matkę (brak stabilnej sytuacji życiowej, złe warunki życia, przemoc w rodzinie, traumatyczne wydarzenia, przeciążenie pracą), palenie papierosów czy picie alkoholu przez matkę, wiek<17 i >35 r.ż. czy też nieprawidłowe odżywianie się w ciąży, niedowaga lub nadwaga. Część tych czynników to czynniki modyfikowalne, dlatego niezbędna jest edukacja społeczeństwa na temat ryzyka przedwczesnego porodu.

U dzieci przedwcześnie urodzonych może wystąpić szereg powikłań neurologicznych, wpływających na rozwój dziecka, a w przyszłości na jakość jego życia i jakość życia jego rodziny. Poród przedwczesny może być powikłany krwotokiem śródmózgowym lub niedotlenieniem mózgowia. Uszkodzenie struktur mózgowia może powodować zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia ruchowe, problemy z widzeniem, połykaniem, mówieniem czy też zaburzenia słuchu. Stopień i rodzaj deficytów są zależne od lokalizacji i rozległości uszkodzeń mózgowia.

Tekst: dr n. med. Agnieszka Sawicka

Rola diety w zaburzeniach neurologicznych u dzieci

W celu zmniejszenia ewentualnych konsekwencji neurologicznych konieczne jest wyselekcjonowanie grupy ciężarnych zagrożonych porodem przedwczesnym oraz objęcie tej grupy szczególną opieką i ewentualne włączenie odpowiedniego leczenia. Dziecko przedwcześnie urodzone, u którego wystąpiły powikłania przedwczesnego porodu, powinno być objęte wielospecjalistyczną opieką medyczną.

Choroby neurologiczne powodują bardzo często problemy z przewodem pokarmowym u dzieci. Dzieci są grupą szczególnie narażoną na te problemy. Wiąże się to głównie z zaburzeniami motoryki jamy ustnej (u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym aż 92% cierpi na poważne objawy ze strony przewodu pokarmowego). Tego typu problemy mogą doprowadzić do niewystarczającego spożycia kalorii, szerokiego spektrum powikłań żołądkowo-jelitowych i żywieniowych oraz z tym powiązanych stanów klinicznych. Wśród powikłań można wymienić na przykład infekcje dróg oddechowych. Sytuacje mają znaczący wpływ na jakość życia pacjenta i opiekuna. W związku z tym zwracanie uwagi na odpowiedni stan odżywienia dziecka z chorobami neurologicznymi jest niezwykle ważny.

Foto: pixabay.com

Link do nagrania: Wpływ czynników środowiskowych na wybrane problemy neurologiczne u dzieci