To nowatorska, bardzo skuteczna terapia dla pacjentów z zaburzeniami głosu opracowana przez dr hab. n. med. Agatę Szkiełkowską, prof. IFPS, kierownika Oddziału Audiologii i Foniatrii Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu. Na czym polega specyfika tej metody i dlaczego jej stosowanie daje dobre efekty?
Dotychczas stosowane metody rehabilitacji zaburzeń głosu sprowadzały się głównie do terapii polegającej na nauce posługiwania się głosem bez nadwyrężania go. Stymulacja Słuchowa Głosu (SSG) to sposób oddziaływania nie tylko na głos. W czasie tej terapii pacjenci poddawani są kompleksowej stymulacji słuchowej oraz ćwiczeniom: oddechowym, autokontroli słuchowej, dykcji i prozodii mowy, właściwego nastawienia głosu, koordynacji fonacyjno-oddechowej.
Terapia stosowana jest głównie u dzieci powyżej 6 roku życia z dysfonią i guzkami głosowymi, ale dobre efekty daje także u dorosłych z takimi zaburzeniami głosu. Jej skuteczność jest bardzo wysoka. U 83 proc. nie tylko uzyskano poprawę głosu, lecz także – co potwierdziły badania endoskopowe – wyleczenie guzków głosowych.
Proces terapeutyczny Stymulacji Słuchowej Głosu obejmuje trzy etapy, w czasie których pacjent poddawany jest kompleksowej stymulacji słuchowej. Poza słuchaniem specjalnie dobranego i opracowanego materiału dźwiękowego, w drugim i trzecim etapie (kilkanaście sesji) pacjenci wykonują ćwiczenia mające na celu poprawę autokontroli słuchowej, techniki emisyjnej i jakości głosu. Ćwiczą w grupie, dzięki czemu oswajają się ze swoimi problemami głosowymi, nabierają dystansu i odwagi do pokonywania trudności. Ćwiczenia są dobierane indywidualnie, w zależności od trudności, jakie występują u pacjenta. Przed rozpoczęciem ćwiczeń terapeuta dokonuje oceny postawy ciała, pozycji głowy, sposobu oddychania, napięcia mięśni szyi podczas zadań głosowych (w tym narządu artykulacyjnego).
W procesie tworzenia głosu ważną rolę odgrywają emocje, dlatego w pierwszej kolejności pacjenci uczestniczą w ćwiczeniach relaksacyjno-odprężających, które przygotowują do późniejszych zadań fonacyjnych. Prowadzone są one w sposób naturalny, bazując na odruchach fizjologicznych, np. wzdychaniu, mruczeniu, ziewaniu.
Kolejną ważną grupę w części aktywnej terapii stanowią ćwiczenia słuchowe. Mówimy bowiem tak, jak słyszymy. Ćwiczenia słuchowe mają na celu poprawienie umiejętności różnicowania i stopniowania wysokości, długości i głośności dźwięków poprzez stymulację dźwiękową, m.in. z wykorzystaniem muzyki.
Ćwiczenia oddechowesą istotnym elementem terapii, gdyż mowa jest nieodłącznie związana z oddychaniem. Sposób oddychania ma decydujący wpływ na wszystkie procesy związane z emisją głosu, a w sposób szczególny wpływa na funkcjonowanie fałdów głosowych. Przejście fałdów głosowych z ustawienia oddechowego do fonacji powinno być miękkie, bez zbytnich napięć w obrębie krtani. Wypracowane, w efekcie systematycznych ćwiczeń fonacyjnych, siła, wytrzymałość i elastyczność mięśni krtaniowych powodują, że tworzony głos będzie nośny i giętki.
W spoczynku oddychanie jest odruchem bezwarunkowym i nie zależy od naszej woli, natomiast podczas wydawania głosu (fonacja) sposób oddychania utrwala się na podstawie powtarzających się odruchów warunkowych i przechodzi w nawyk. Istotne, aby wypracować taki, który jest prawidłowy. Najbardziej ekonomiczne dla fonacji jest oddychanie piersiowo-brzuszne, zwane również przeponowo-żebrowym. Powszechnym błędem jest oddychanie górną częścią klatki piersiowej. Ćwiczenia mają zatem na celu nauczenie pacjenta różnicowania fazy wdechowej, pogłębienie oddechu. Dzięki nim faza wydechowa wydłuża się, co pozwala lepiej gospodarować wydychanym powietrzem.
Przykłady ćwiczeń oddechowych:
– wyliczanie na jednym wydechu, np. dni tygodnia, miesięcy (ma na celu wydłużanie fazy wydechowej), kilkakrotne wypowiadanie łamańców językowych,
– ćwiczenia oddechowe z tekstem – czytanie, podczas którego czas na oddech jest zaznaczony pionowymi kreskami.
Opanowanie prawidłowego wykonywania ćwiczeń oddechowych jest warunkiem przystąpienia do dalszej części terapii.
Ćwiczenia właściwego ataku i nastawienia głosu.Wprowadzenie tego rodzaju ćwiczeń wymaga nauczenia pacjenta odróżniania głosu tworzonego prawidłowo, swobodnie, miękko, bez nadmiernego używania mięśni od głosu tworzonego z wysiłkiem, z twardym nastawieniem, spastycznego. Zadaniem terapeuty jest kilkakrotne zaprezentowanie ćwiczenia, które następnie pacjent będzie próbował poprawnie wykonać.
Przykładowe ćwiczenia:
– prezentacja prawidłowego nastawienia głosu – terapeuta wypowiada, np. swoje imię, z miękkim nastawieniem głosu, później z twardym nastawieniem głosu, następnie prosi pacjenta o wykonanie takiego ćwiczenia,
– odwrotna fonacja – tworzenie głosu na wdechu. Ćwiczenia te pomagają obniżyć napięcie mięśniowe w obrębie krtani oraz ustalić tzw. miękki atak. Te grupę ćwiczeń rozpoczynamy od wykonania wdechu przy lekko rozchylonych ustach, tzw. głośny wdech, trwającego około 2 s,
– odwrotna fonacja samogłosek (kolejne samogłoski tworzone na oddzielnym wdechu). Można wykonać trudniejszą wersję tego ćwiczenia, tzw. trzykrotną odwrotną fonację.
Ćwiczenia rezonansu mają na celu udźwięcznienie i wyrównanie barwy głosu jak również uczynnienie rezonatorów głowy. U dzieci stosuje się najczęściej ćwiczenia mormorando (śpiew z zamkniętymi ustami, bez tekstu, na głosce), powodujące spadek napięcia w obrębie krtani oraz pomagające w uruchamianiu rezonatorów, które wzmacniają dźwięk krtaniowy. Warunkiem dobrego wykonania zadania jest właściwe położenie i napięcie artykulatorów i mięśni szyi.
Przykładowe ćwiczenia:
– ciche mruczenie z przedłużoną wymową głoski m – mmm,
– wymawianie głoski w sposób przerywany (staccatto) – m…, m…, m…, m,
– powtarzanie tego samego ćwiczenia z głoską n,
– podczas wykonywania ćwiczenia trzeba kierować dźwięk w taki sposób, aby pod dłonią umieszczoną na głowie odczuwać wibracje.
Uwaga! Ćwiczenia nie będą efektywne w przypadku nadmiernego napięcia mięśniowego, jeśli w początkowej fazie strumień powietrza nie wprawi w wibrację warg, podniebienia, powłok skórnych twarzy.
Ćwiczenia dykcji i prozodii mowy. Dykcja to sposób wymawiania, czyli łączenie głosek w słowa i słów w zdania. Wyrazista dykcja utrzymuje uwagę słuchacza, zapewnia właściwe odebranie tego, co chcemy przekazać za pomocą słów. Prawidłowa dykcja to też wymowa pełna ekspresji i niebudząca wątpliwości co do przedstawianych treści, opinii, przekonań. Jej wyrazistość wiąże się także z osobowością i naszymi predyspozycjami psychicznymi. Prozodia (brzmieniowe właściwości języka w toku wypowiedzi) wyraża stany psychiczne mówiącego – emocje (gniew, radość, smutek), a także stosunek do własnej wypowiedzi. Zmiany tempa wypowiedzi, wzmacnianie, ściszanie głosu, wprowadzenie pauz, przedłużanie dźwięków oraz modulowanie melodii jest niezbędne dla dobrego komunikowania się.
Podsumowując, terapia SSG wpływa na zmniejszenie nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania wyższych funkcji słuchowych. Likwiduje zaburzenia głosu, takie jak dysfonie czy guzki głosowe. Ta skuteczna metoda ma więcej zalet: ćwiczenia wydają się dzieciom ciekawe, są stosunkowo łatwe i mogą być wykonywane także w domu. Istnieje niewiele przeciwskazań do jej stosowania. Należą do nich schorzenia neurologiczne, ostre lub przewlekłe zapalenie uszu, głęboki niedosłuch odbiorczy
oraz upośledzenie umysłowe.
—————
Co zwiększa skuteczność terapii SSG?
Wiedza. Pacjent powinien otrzymać informacje, jakie czynniki wpływają na jakość głosu.
Precyzja wykonania ćwiczeń. Powinny one być wykonywane pod okiem logopedy.
Przyjazna atmosfera w grupie podczas ćwiczeń. Pomaga pokonywać trudności oraz nieśmiałość, a często wstyd przed innymi osobami.
Unikanie sytuacji rywalizacji między pacjentami – każdy „bije własne rekordy”, skupia się na poprawianiu własnych niedoskonałości podczas ćwiczeń.
Edukacja rodziny. Rozmowa na temat konieczności systematycznych ćwiczeń i dbałości o higienę głosu. Prezentacja ćwiczeń opiekunom dzieci.
Motywowanie pacjenta i rodziny do kontynuowania ćwiczeń i dbałości o higienę głosu po zakończeniu terapii .