O skriningu retinopatii cukrzycowej z wykorzystaniem sztucznej inteligencji w Wielkopolsce rozmawiamy z prof. Andrzejem Grzybowskim.
Na czym polega ten program profilaktyki?
W dniu 1 października 2019 roku na terenie województwa wielkopolskiego został oficjalnie uruchomiony Program profilaktyki retinopatii cukrzycowej z wykorzystaniem sztucznej inteligencji realizowany przez Fundację Okulistyka 21. Jest to największy tego typu projekt w Europie i obejmie ponad 40 tys. pacjentów z cukrzycą w ciągu trzech lat. W pierwszym etapie założyliśmy współpracę przez okres 15 miesięcy z 14 poradniami diabetologicznymi posiadającymi kontrakt z NFZ na terenie całej Wielkopolski, które w ramach udziału w projekcie mają możliwość zapewnienia swoim pacjentom nowoczesnego, wygodnego i szybkiego badania pod kontem wykrycia zmian wskazujących na retinopatię cukrzycową. Poradnie diabetologiczne zaangażowane w projekt zostały wyposażone w nowoczesny sprzęt okulistyczny do robienia zdjęć dna oka, przeszkolono personel w poradniach oraz zorganizowano plan realizacji badań.
Co się składa na badanie w ramach programu?
Całość badania trwa około paru minut a składa się na to: wykonanie w pełni automatyczną fundus kamerą zdjęcia dna oka przez wyszkoloną i wykwalifikowaną przez Fundację pielęgniarkę oraz edukację pacjenta poprzez przekazanie broszur zawierających podstawowe informacje na temat retinopatii cukrzycowej oraz pokazanie na nowoczesnych tabletach filmu przygotowanego przez Fundację „Okulistyka 21” wraz z TVP Poznań, który ma za zadane wyjaśnienie pacjentowi czym jest retinopatia cukrzycowa oraz jakie są jej objawy oraz sposoby leczenia.
Co się dzieje dalej z uzyskanymi zdjęciami dna oka pacjenta?
Dzięki współpracy z firmą Polymed – dystrybutorem oprogramowania IDx-DR (oprogramowania mającego klasę IIb wg Unii Europejskiej, czyli zapewniającego autonomiczną analizę zdjęć bez udziału lekarza) uzyskane zdjęcia są następnie analizowane przez specjalnie dedykowany algorytm, który w ciągu kilku minut informuje o zmianach chorobowych wskazujących na retinopatię cukrzycową bądź ich braku. Po zakończonym badaniu pacjent jest już świadom występujących zagrożeń ze strony retinopatii cukrzycowej.
Coraz więcej mówi się o zagrożeniach, które niesie ze sobą sztuczna inteligencja, czy mamy się czego bać?
Sztuczna inteligencja jest niezwykle skutecznym narzędziem, które może wspomagać lekarzy. Problem polega jednak na tym, że w ostatnim czasie na rynku pojawiło się wiele ofert, których wiarygodność jest niska. W Unii Europejskiej istnieje system certyfikacji urządzeń medycznych – mamy klasę I, II, IIa, IIb, III i IV. Im wyższa klasa, tym większa jest wiarygodność i bezpieczeństwo zastosowanego narzędzia. Przykładowo oprogramowanie o klasie I nie może być wykorzystywane autonomicznie, czyli bez nadzoru lekarza. Jedynie oprogramowania, które mają klasę IIb i wyżej mogą być wykorzystywane autonomicznie, to znaczy, że ich wyniki są wystarczające. Jeżeli mamy zastosować jakieś oprogramowanie oparte na sztucznej inteligencji musimy niestety zweryfikować jego wiarygodność. Obecnie w Unii Europejskiej klasę IIb mają algorytmy okulistyczne dot. wczesnego wykrywania retinopatii cukrzycowej IDx-DR, EyeArt oraz Retmarker. Wszystkie one mogą być stosowane bez lekarza, a np. Retinalyze ma klasę I i musi być zawsze poddany analizie przez lekarza. Ponadto na chwile obecną nie ma wiarygodnych oprogramowań analizujących ryzyko jaskry lub zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Podsumowując, istnieje ryzyko, że pod szyldem „sztucznej inteligencji” mogą kryć się hochsztaplerzy i oszuści. Dlatego sama ta nazwa nie powinna jeszcze budzić naszego zaufania. Ostatecznie powinien za danym rozwiązaniem, w tym przypadku, okulistycznym, stać lekarz, który jest gwarantem wiarygodności danego procesu diagnostycznego. Sztuczna inteligencja nie eliminuje lekarzy, a wspomaga ich pracę. W naszym projekcie, ja wraz z zespołem okulistów, zapewniam kontrolę doboru właściwego oprogramowania, jego właściwe zastosowanie oraz kontrolę jego efektywności. Planujemy, że ok. 10% wszystkich zdjęć dna oka zostanie dodatkowo przeanalizowanych przez okulistów, by na każdym etapie mieć pewność, że oprogramowanie działa prawidłowo.
Czy ktoś jeszcze jest zaangażowany w program?
Przez cały okres trwania programu pacjentów i pielęgniarek wspiera edukator, który jest obecny przy badaniach oraz ma za zadanie odpowiadać na zadane pytania oraz doradzać pacjentom którzy mają jakiekolwiek wątpliwości.
Pracownicy fundacji „Okulistyka 21” na co dzień aktywnie współpracują z całym personelem medycznym, tj. lekarzami specjalistami diabetologii oraz pielęgniarkami poszczególnych poradni zaangażowanymi w projekt by jak największa liczba pacjentów została przebadana w celu podniesienia wykrywalności retinopatii cukrzycowej.
Gdzie można uzyskać więcej informacji?
Na potrzeby programu została uruchomiona specjalna strona internetowa www.retinopatiacukrzycowa.pl zawierająca informacje dotyczące profilaktyki retinopatii cukrzycowej oraz dająca możliwość pobrania przez pacjentów ich wyników badań. Ponadto na stronie można znaleźć aktualna listę poradni diabetologicznych współpracujących z Fundacją na terenie Wielkopolski.
By dotrzeć do jak największej liczby pacjentów rozpoczęto szeroką akcję promocyjną polegającą na emisji filmów w TVP oraz wielu artykułów zarówno w prasie lokalnej jak i branżowej. Nawiązano również współpracę z Polskim Towarzystwem Diabetologicznym.
Poniżej znajduje się lista współpracujących poradni diabetologicznych na terenie województwa wielkopolskiego.
| CENTRUM MEDYCZNE HCP SP. Z O.O. NZOZ CENTRUM MEDYCZNE HCP LECZNICTWO STACJONARNE | ul. 28 czerwca 1956 194, 61-485 Poznań |
| GAJA PORADNIE LEKARSKIE | ul. Orła Białego 103, 61-251 Poznań |
| LEKARSKA PRAKTYKA PRYWATNA KRYSTYNA PAWLACZYK-ADAMCZAK | ul. Oś. Wieniawa 58A, 64-100 Leszno |
| NIEPUBLICZNY SPECJALISTYCZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ „EWMED” | ul. Łąkowa 9, 64-500 Szamotuły |
| NIEPUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ „PORADNIA DIABETOLOGICZNA” | ul. Szpitalna 45, 62-504 Konin |
| PLESZEWSKIE CENTRUM MEDYCZNE W PLESZEWIE SP. Z O.O. | ul. Poznańska 125A, 63-300 Pleszew |
| PRZYCHODNIA LEKARSKA MULTI-MEDIC | ul. Cieszkowskiego 100/102, 62-020 Swarzędz |
| PULS-MED SPOŁKA Z O.O. | ul. Wojska Polskiego 49b, 64-920 Piła |
| SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ W KĘPNIE | ul. Szpitalna 7, 63-600 Kępno |
| SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ W MIĘDZYCHODZIE | ul. Szpitalna 10, 64-400 Międzychód |
| SAMODZIELNY PUBLICZNY ZESPÓŁ OPIEKI ZDROWOTNEJ W KOŚCIANIE | ul. Szpitalna 7, 64-000 Kościan |
| SZPITAL MIEJSKI IM. FRANCISZKA RASZEI | ul. Mickiewicza 2, 60-834 Poznań |
| SZPITAL POMNIK CHRZTU POLSKI | ul. Św. Jana 9, 62-200 Gniezno |
| ALL MEDIC | ul. Rolna 19, 64-700 Czarnków |
rozmawiał Julian Lasik