Już Hipokrates (460–370 r. p.n.e.) w „Traktacie o wodzie, powietrzu i miejscach” pisał, że czynniki środowiskowe odgrywają bardzo ważną rolę w powstawaniu wielu chorób. Uważał, że zdrowie wymaga stanu równowagi między wpływami środowiska, sposobem życia oraz różnymi elementami ludzkiej natury.
Środowisko, według definicji Alberta Einsteina, to „wszystko co nie jest naszym organizmem”. Do przyczyn udarów mózgu należą niewłaściwe odżywianie, palenie papierosów, alkohol (zwłaszcza w nadmiarze), ale jego ryzyko zwiększają również: zanieczyszczenie środowiska, niski poziom socjoekonomiczny, niekorzystne warunki socjopsychologiczne, jak np. stres, nieprzyjemne interakcje międzyludzkie.
Ryzyko udaru zwiększa się u osób narażonych na długotrwały hałas – ryzyko względne (HR) zwiększa się o 27% na 10 dB hałasu dla osób powyżej 65. roku życia. Wiele badań wykazało, że u osób mieszkających przy dużych lotniskach obserwuje się znaczny wzrost ryzyka udaru mózgu i chorób układu krążenia. Badanie, którym objęto sześć milionów osób, potwierdziło statystycznie istotny związek między narażeniem na hałas samolotów a ryzykiem hospitalizacji z powodu chorób sercowo-naczyniowych.
Hałas powoduje zakłócenie snu, zaburzenia dysautonomiczne i wzrost stresu oksydacyjnego, które przyczyniają się do zaburzeń w obrębie śródbłonka naczyniowego i wzrostu nadciśnienia tętniczego. Ponadto hałas uwalnia hormon stresu – kortyzol.
Wpływ na występowanie udaru mózgu u ludzi z nizin ma znaczna wysokość nad poziomem morza. Na wysokości powyżej 3000 m n.p.m. hazard ratio (HR) udaru mózgu dla mieszkańców nizin wzrasta dziesięciokrotnie. Głównymi czynnikami ryzyka w warunkach wysokogórskich są: policytemia, wzrost hematokrytu i lepkości krwi, wzrost ciśnienia krwi oraz przyspieszenie akcji serca. Może również dochodzić do samoistnego zapalenia naczyń oraz do zakrzepicy. W celu prewencji udaru konieczna jest stopniowa adaptacja (aklimatyzacja) do dużych wysokości.
Kolejnym czynnikiem środowiskowym godnym uwagi w aspekcie udaru mózgu jest lot samolotem. U osób predysponowanych lot może przyczynić się do powstania rozwarstwienia tętnicy domózgowej poprzez oddzielanie się warstw ściany naczynia i uszkodzenie błony wewnętrznej ściany naczynia lub na skutek pęknięcia vasa vasorum i powstania krwiaka śródściennego. Dochodzi wówczas do zwężenia światła naczynia i uwolnienia czynników trombogennych. Na szczęście podczas lotu samolotem rzadko dochodzi do udaru mózgu (jeden udar na 35 tys. lotów, jeden udar na milion pasażerów). 70% z tych udarów występuje u osób ze zwężoną tętnicą szyjną wewnętrzną.
Czynnikami środowiskowymi, na które należy zwracać uwagę jako na potencjalne czynniki ryzyka udaru, są ciężkie infekcje, zwłaszcza zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu lub stan septyczny. O tym czynniku nie można zapominać u osób młodych z tzw. kryptogennym udarem.
Czynnikiem środowiskowym zwiększającym ryzyko udaru mózgu są fluktuacje temperatury, które szczególnie są istotne u pacjentów z migotaniem przedsionków.
Zjawiskiem, o którym nie pamięta się w praktyce codziennej, są burze geomagnetyczne zwiększające ryzyko udaru mózgu u osób < 65. roku życia.
Hipokrates podkreślał, „by leczyć ciało ludzkie, konieczna jest wiedza o całości zjawisk”. Jednakże mimo różnorodnych zjawisk, które przyczyniają się do wystąpienia udaru mózgu, nadal najważniejsze pozostają: kontrolowanie i leczenie nadciśnienia tętniczego, poszukiwanie u pacjenta migotania przedsionków, a przy wykryciu tego zaburzenia – właściwe jego leczenie z zastosowaniem leczenia przeciwkrzepliwego, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, niepalenie papierosów, nienadużywanie alkoholu, systematyczna aktywność fizyczna.
Tekst: dr hab. Małgorzata Wiszniewska, prof. ANS
***
Temat ten autorka przedstawiła podczas 5. Kongresu „Zdrowie Polaków” w Panelu Komitetu Nauk Neurologicznych PAN zatytułowanym „Środowisko a choroby neurologiczne” (moderatorzy: prof. Urszula Fiszer, prof. Tomasz Trojanowski; uczestnicy: prof. Maria Barcikowska, prof. Andrzej Maciejczak, dr hab. Małgorzata Wiszniewska, prof. ANS)
Link do nagrania: Środowisko a choroby neurologiczne
https://www.youtube.com/watch?v=na3hHD2n1VM&t=14890s