Cukrzyca to słowo, które niemal każdy słyszał. Czy jest prawidłowo rozumiane? O metodach diagnozowania cukrzycy i możliwościach monitorowania jej przebiegu i leczenia rozmawiamy z dr. n. med. Andrzejem Marszałkiem, dyr. medycznym Laboratoriów Synevo.
fot. Tomasz Adamaszek
Zgodnie z obecnymi rekomendacjami cukrzyca to grupa chorób metabolicznych. Charakteryzuje się ona hiperglikemią, czyli podwyższonym stężeniem cukru (glukozy), w przebiegu nieprawidłowego wydzielania insuliny i/lub nieprawidłowego jej działania.
Dlaczego jest niebezpieczna?
Długotrwałe podwyższenie stężenia glukozy powoduje uszkodzenie narządów wewnętrznych i zaburzenie ich czynności. Problem dotyczy głównie naczyń krwionośnych, nerwów, oczu, nerek i serca. Glikacja w przebiegu hiperglikemii białek, głównie lipoprotein, jest przedstawiana jako jedna z przyczyn przewlekłego stanu zapalnego. Ten zaś odpowiada za kolejne powikłania.
Jak wygląda diagnostyka w kierunku cukrzycy?
By rozpoznać cukrzycę, lekarz poszukuje objawów, takich jak niezamierzona utrata masy ciała, wzmożone pragnienie, poliuria (wielomocz), uczucie zmęczenia, senność, czy też występowanie zmian ropnych na skórze oraz zapaleń układu moczowo-płciowego. Potwierdzeniem rozpoznania jest wykrycie podwyższonego stężenia glukozy we krwi.
W jaki sposób wykonywane jest badanie i jakich wyników należy się spodziewać?
Badania należy wykonywać na czczo, w godzinach porannych, po około ośmiu godzinach niespożywania kalorycznych posiłków. Jego wynik powinien mieścić się w granicach 70-99 mg/dl, co odpowiada wartościom 3,9-5,5 mmol/l. Jeżeli w takim badaniu obserwujemy wartości 100-125 mg/dl, to możemy mówić o nieprawidłowym stężeniu glukozy na czczo, zaś wartości powyżej 126 mg/dl – uzyskane dwukrotnie – pozwalają postawić rozpoznanie cukrzycy. Zawsze takie rozpoznanie stawia lekarz!
Czy to jedyny sposób diagnozowania cukrzycy?
W rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego mówi się również o tak zwanej glikemii przygodnej. Takie badanie wykonywane jest o dowolnej porze dnia, bez związku z posiłkiem. Jeżeli w tym wypadkudwukrotnie pojawią się wartości powyżej 200 mg/dl, a dodatkowo występują wspomniane powyżej objawy, można postawić rozpoznanie cukrzycy.
Kiedy wskazane jest wykonanie badania stężenia glukozy po obciążeniu? I na czym to badanie polega?
Doustny test tolerancji glukozy (OGTT, DUTG) wykonywany jest dla wyjaśnienia nieprawidłowej glikemii na czczo oraz w niektórych wybranych stanach. Pacjent po całonocnym spoczynku przyjmuje 75 g glukozy, oczywiście w roztworze. Oceniane jest stężenie glukozy po dwóch godzinach od takiego obciążenia. Wartości obrazujące normalną tolerancję glukozy wynoszą <140 mg/dl, zaś nieprawidłowa tolerancja glukozy to wartości pomiędzy 140 a 199 mg/dl. Cukrzycę można rozpoznawać, jeśli dwukrotnie zostaną stwierdzone wartości powyżej 200 mg/dl.
Jak pacjent powinien przygotować się do badania stężenia glukozy po obciążeniu?
Przed wykonaniem badania pacjent powinien upewnić się, czy w laboratorium otrzyma glukozę czy też powinien zakupić ją w aptece. W przypadkach, gdy pacjent przyjmuje preparaty metforminy, przed badaniem powinien odstawić te leki na około 7 dni.
Czy na etapie diagnostyki wskazane jest wykonanie badania stężenia hemoglobiny glikowanej?
Obecnie Polskie Towarzystwo Diabetologiczne nie rekomenduje badania stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) w rozpoznawaniu cukrzycy. To badanie jest wykorzystywane w monitorowaniu przebiegu choroby i leczenia.
Jak często należy zlecać pacjentowi badanie stężenia glukozy?
Ze względu na częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, skutki zdrowotne i społeczne powikłań cukrzycy, badanie stężenia glukozy powinno być powtarzane co trzy lata. Jeśli jednak u pacjenta występuje nadciśnienie, nadwaga czy otyłość lub zaburzenia stwierdzone w lipidogramie, badanie stężenia glukozy powinno być wykonywane co roku. Podobnie u pacjentów z rozpoznaną chorobą sercowo-naczyniową, obciążonych rodzinnie, a także tych, u których wcześniej stwierdzano nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo, czy też nieprawidłową tolerancję glukozy, taka analiza powinna być przeprowadzana corocznie. Również u kobiet z zespołem policystycznych jajników oraz tych, które urodziły dzieci o masie powyżej 4 kilogramów powinno się oznaczać stężenie glukozy co roku.
Zwykle mówi się o cukrzycy typu 1 i cukrzycy typu 2. Jakie jeszcze inne typy się rozróżnia?
Opisując cukrzycę, wyróżnia się cztery jej typy: cukrzyca typu 1 (autoimmunologiczna, idiopatyczna), cukrzyca typu 2, inne specyficzne formy cukrzycy (kilka rodzajów z uwzględnieniem zależności związanych z zaburzeniami genetycznymi – defekt komórek beta trzustki, defekt działania insuliny, egzokrynne choroby trzustki, rzadkie choroby immunologiczne) oraz cukrzycę ciężarnych.
Jaki jest cel terapeutyczny w leczeniu cukrzycy?
Podstawą postępowania lekarskiego jest wczesne wykrycie zaburzeń gospodarki węglowodanowej i utrzymywanie glikemii, czyli stężenia glukozy, na prawidłowym poziomie. Dzięki nowym metodom monitorowania stężenia glukozy oraz nowym formom podawania insulin i nowym preparatom insulin, chorzy na cukrzycę mogą nie tylko opóźnić czy uniknąć wystąpienia powikłań związanych z podwyższonym stężeniem glukozy, czy hipoglikemią (obniżonym stężeniem glukozy), ale również niemal normalnie funkcjonować. Pacjenci z rozpoznaną cukrzycą uprawiają nawet sporty ekstremalne, takie jak wspinaczka wysokogórska, a nawet bieg maratoński.
W jaki sposób można monitorować przebieg cukrzycy i skuteczność terapii?
Dostępność glukometrów pozwala pacjentom prowadzić samokontrolę. Częstość wykonywania pomiarów w tym obszarze również jest zawarta w rekomendacjach PTD i powinna obejmować cztery pomiary dziennie (na czczo i po każdym głównym posiłku), przy czym może się ona różnić w zależności od postaci cukrzycy oraz sposobu leczenia. Istnieje również możliwość oceny stężenia hemoglobiny glikowanej, któreobrazuje średnią glikemię do około trzech miesięcy wstecz. Badanie to pozwala ocenić skuteczność leczenia. Istotnym badaniem jest również wydalanie albumin z moczem. Wczesne wykrycie nawet dyskretnych zmian w nerkach pozwala zintensyfikować leczenie i uniknąć powikłań.
Dlaczego monitorowanie stężenia glukozy jest tak istotne?
Przede wszystkim chcemy uniknąć powikłań cukrzycy. Zarówno tych związanych z wysokim stężeniem cukru jak tych, u podstaw których leży hipoglikemia czyli zbyt niskie stężenie glukozy. Monitorowanie to nie kaprys, a konieczność. Na podstawie takich wyników modyfikowane jest leczenie, pacjent kontroluje się sam, swoją dietę czy aktywność fizyczną. Wyniki badań nie leczą ale są niezbędne dla unikania powikłań. Dodatkowo, ponieważ coraz więcej osób podejmuje decyzję o zmianie stylu życia, co jest zdecydowanie zalecane pacjentom z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, istotne jest intensywne monitorowanie stężenia glukozy u tych, które już rozpoczęły przyjmowanie leków. Może się bowiem okazać, że zastosowana dawka leku jest zbyt duża. Jeżeli już rozpoznano zaburzenie, pacjent zawsze powinien konsultować styl życia z lekarzem. Dobrze poprowadzona dieta i utrzymywana aktywność fizyczna poprawią profil glikemii, wpłyną na normalizację profilu lipidowego, zdecydowanie obniżą ryzyko zgonu, a także sprawią, że poczujemy się po prostu lepiej.