Szumy uszne to nie tylko problem medyczny. Osoby cierpiące na tę dolegliwość mogą mieć również trudności ze snem i koncentracją uwagi, zaburzenia lękowe czy nawet depresję i potrzebować pomocy psychologicznej. Zarówno badania naukowe, jak i praktyka kliniczna potwierdzają, że jedną z najskuteczniejszych form takiej pomocy jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT).
Szumy uszne są zjawiskiem dość częstym – mogą występować nawet u ponad 50 proc. osób powyżej 75 r.ż. I jakkolwiek jest to z reguły dolegliwość niegroźna (bardzo rzadko szumy są objawem poważnych chorób), to dla wielu osób stanowią one duży problem, ujemnie wpływając na jakość ich życia. Nieustanne narażenie na dźwięki słyszane w głowie bądź w uszach może wywoływać bowiem silny stres i negatywne emocje, a w konsekwencji – problemy w pracy i życiu osobistym.
Stres, depresja i myślenie katastroficzne
Nie wszystkie osoby doświadczające szumów usznych równie mocno cierpią z ich powodu. Dla blisko 14 proc. osób mających szumy nie stanowią one żadnego problemu. Stwierdzono również, że poziom odczuwanego dyskomfortu związanego z szumami nie zależy bynajmniej od głośności słyszanych dźwięków. To, jak dany człowiek reaguje na pojawienie się szumów usznych i jak sobie potem z nimi radzi, uwarunkowane jest w dużym stopniu jego stanem psychicznym i nastawieniem do problemu. Podwyższony poziom lęku, negatywne myślenie czy niezadowolenie z życia mogą nasilać dolegliwości związane z szumami. Osobom doświadczającym szumów wydaje się, że wywołują one u nich silny stres. Jednakże przeprowadzone z ich udziałem badania, podczas których mierzono fizjologiczne wskaźniki poziomu stresu, tego nie potwierdziły. To pokazuje, jak ocena poznawcza (czyli to, w jaki sposób o czymś myślimy) może wpływać na odczuwany dyskomfort.
Z drugiej strony, doświadczanie szumów usznych może sprzyjać pojawieniu się zaburzeń psychicznych i problemów ze snem, koncentracją uwagi i relaksacją. Zaburzeniom nastroju może towarzyszyć myślenie katastroficzne, dotyczące w tym przypadku obaw o utratę słuchu czy podejrzeń ciężkiej choroby, której objawem miałyby być właśnie szumy. Taki sposób myślenia może jeszcze bardziej nasilać stres i napięcie emocjonalne, a tym samym intensyfikować szumy i zmniejszać zdolność do poradzenia sobie z nimi.
Problemom psychicznym doświadczanym przez osoby z szumami usznymi wychodzi naprzeciw terapia poznawczo-behawioralna, obecnie jedna z najlepiej udokumentowanych form leczenia metodami psychologicznymi.
Ważne jest to, co tu i teraz
W odróżnieniu od innych rodzajów psychoterapii, terapia poznawczo-behawioralna (ang. Cognitive Behaviour Therapy, CBT) skupia się głównie na „tu i teraz”, na konkretnym problemie, któremu towarzyszą określone myśli, uczucia, zachowania i konsekwencje tych zachowań. Nie koncentruje się natomiast na odległej przeszłości pacjenta (dzieciństwie) czy nieuświadomionych motywach działania. W terapii tej zakłada się, że rzeczywistość każdego z nas jest inna, ponieważ nadajemy różne znaczenia temu, co odbieramy z otoczenia, zależnie od tego, jaki mamy temperament, osobowość czy życiowe doświadczenia. Z pomocą terapeuty pacjent, zwany też klientem, odkrywa, jakie znaczenia nadał danym sytuacjom czy wydarzeniom, konfrontując to następnie z rzeczywistością. Sposobem na rozwiązanie problemów staje się zmiana dotychczasowego sposobu myślenia (sfera poznawcza) pacjenta i jego zachowań (sfera behawioralna) oraz wypracowanie lepszych, bardziej efektywnych sposobów funkcjonowania.
Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na ścisłej współpracy terapeuty i pacjenta. Terapeuta jest ekspertem, który pomaga zrozumieć problem, pokazuje możliwe sposoby zmiany i nowe drogi prowadzące do rozwiązania trudnej sytuacji. Pacjent z kolei wykonuje określone zadania domowe, polegające między innymi na ćwiczeniu różnych zachowań w codziennych sytuacjach. Terapia ta ma swoje ramy czasowe – zwykle obie strony umawiają się na początku na określoną liczbę sesji.
Zarówno badania naukowe, jak i doświadczenia kliniczne dowodzą, że terapia poznawczo-behawioralna szczególnie dobre efekty przynosi u osób z zaburzeniami lękowymi, afektywnymi, schizofrenią, zaburzeniami odżywiania, zaburzeniami osobowości oraz uzależnionych. Jej skuteczność została potwierdzona także w przypadku osób cierpiących z powodu szumów usznych.
Terapia pod lupą
Badania nad skutecznością terapii poznawczo-behawioralnej u osób z szumami usznymi prowadzone są od lat 80. XX w. Okazało się, że u osób, które skorzystały z CBT, zmniejszył się poziom depresji i lęku, znacząco wzrosło poczucie kontroli, zwiększyła się zdolność do ignorowania szumów usznych i zmniejszył związany z nimi dyskomfort.
Naukowców interesowało również, czy wykorzystanie podczas terapii poznawczo-behawioralnej nowoczesnych technologii, takich jak np. Internet, wpływa na jej skuteczność. Osobom z szumami usznymi przesyłano w formie elektronicznej różne materiały pomocne w radzeniu sobie z problemami. Były to na przykład propozycje ćwiczeń relaksacyjnych czy też ćwiczeń pomagających w koncentracji uwagi, dźwięki służące do maskowania szumów, materiały dotyczące bezsenności i problemów związanych z niedosłuchem, sposoby rozpoznawania negatywnych myśli i radzenia sobie z nimi. Ponadto zapewniono osobom badanym możliwość kontaktowania się z terapeutami przez e-mail bądź telefon. Dowiedziono, że również taka forma prowadzenia terapii poznawczo-behawioralnej może być skuteczna w zakresie obniżenia poziomu stresu, depresji, lęku, łagodzenia problemów ze snem, zmniejszenia odczuwanej głośności szumu (pomimo że jego rzeczywista głośność nie ulegała zmianie) oraz poprawy jakości życia.
Porównano także efektywność kilku rodzajów treningów, dzieląc badanych na cztery grupy. Pierwsza wzięła udział w tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej, obejmującej 11 sesji, druga uczestniczyła w dwóch sesjach grupowych, w czasie których otrzymała informacje o szumach usznych oraz o samopomocowych strategiach radzenia sobie z nimi, trzecia została poddana treningowi relaksacyjnemu wspomaganemu kasetami audio do autoterapii, a czwarta była po prostu grupą osób, które dopiero oczekiwały na wizytę. Stwierdzono, że każda z proponowanych form pomocy psychologicznej spowodowała poprawę jakości życia u pacjentów z szumami usznymi, ale najwięcej pozytywnych zmian odnotowano u osób korzystających z terapii poznawczo-behawioralnej. Dotyczyły one przede wszystkim lepszego radzenia sobie z dokuczliwością szumów usznych, wzrostu poczucia własnej skuteczności (kontroli) oraz umiejętności korzystania z relaksacji, jak również zmniejszenia częstości występowania negatywnych myśli i ocen dotyczących szumów. Być może to właśnie zmiana myślenia i przekonań dotyczących szumów, zachodząca pod wpływem terapii CBT, decyduje o skuteczności tej formy pomocy psychologicznej u osób odczuwających duży dyskomfort z powodu tej dolegliwości.
Najlepsze efekty – jak się okazuje – przynosi jednak połączenie różnych form interwencji (np. edukacji, porad dotyczących radzenia sobie z dokuczliwością szumów usznych, relaksacji) oraz zastosowanie tła dźwiękowego wykorzystywanego w Tinnitus Retraining Therapy (jedna z form terapii szumów usznych, która bazując na zjawisku habituacji ma doprowadzić do stanu, w którym pacjent zacznie ignorować sygnał szumu usznego). Stwierdzono, że takie kompleksowe podejście stwarza największe szanse na sukces terapeutyczny.
Terapia poznawczo-behawioralna. Metoda leczenia, która główny nacisk kładzie na myślenie człowieka o sobie samym i o świecie oraz na jego zachowanie, które z tego sposobu myślenia wynika. Proces terapeutyczny polega na modyfikacji myśli i zachowań, które danej osobie i jej otoczeniu sprawiają cierpienie.
Terapia poznawczo-behawioralna jest zazwyczaj krótkoterminowa (czas jej trwania zwykle nie przekracza 14 tygodni), regularna (sesje terapeutyczne trwają zazwyczaj godzinę i odbywają się raz w tygodniu) i nastawiona przede wszystkim na pracę osoby zgłaszającej się na leczenie. To od niej w dużej mierze zależy efekt terapeutyczny.
Tekst powstał w oparciu o artykuł mgr Agnieszki Kubińskiej „Wybrane aspekty psychospołecznego funkcjonowania oraz skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej u osób cierpiących z powodu szumów usznych” opublikowanym w czasopiśmie „Nowa Audiofonologia”, tom 4, nr 2/2015 (www.nowaaudiofonologia.pl)