Przymuszenie do poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu

Kwestię obowiązkowych szczepień ochronnych reguluje – przede wszystkim – ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Kluczowe znaczenie mają art. 5, 17 i 36 wspomnianej ustawy.

Na wstępie należy wspomnieć pokrótce o podstawowych zasadach dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych.

1. Osoby przebywające na terytorium Polski są obowiązane do poddawania się szczepieniom ochronnym. Jeżeli jednak przebywają w Polsce przez okres krótszy niż trzy miesiące, to są zwolnione z obowiązku poddawania się szczepieniom obowiązkowym, za wyjątkiem szczepień poekspozycyjnych.
2. W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych (czyli np. małoletnie dziecko) za jego zaszczepienie odpowiada osoba, która sprawuje prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, albo opiekun faktyczny. Najczęściej więc za wykonanie tego obowiązku będą odpowiedzialni rodzice małoletniego dziecka. Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem prawnym, od którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia.
3. Wykaz obowiązkowych szczepień ochronnych oraz listę osób obowiązanych do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, jak również ich wiek oraz inne okoliczności stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby wskazuje minister zdrowia w swoim rozporządzeniu. Z kolei Główny Inspektor Sanitarny ogłasza w formie komunikatu Program Szczepień Ochronnych na dany rok – jest to dokument zawierający szczegóły stosowania poszczególnych szczepionek.
4. Na lekarzu ciąży obowiązek informacyjny – powinien powiadomić osobę obowiązaną do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osobę sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformować o szczepieniach zalecanych.

Jakie czynności może podjąć lekarz w przypadku odmowy poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu?

1. Ustawa przewiduje wprost, że wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków.

O zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego decyduje lekarz lub felczer, który określa rodzaj tego środka oraz osobiście nadzoruje jego wykonanie przez osoby wykonujące zawody medyczne. Każdy przypadek zastosowania środka przymusu bezpośredniego odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Lekarz lub felczer może zwrócić się do Policji, Straży Granicznej lub Żandarmerii Wojskowej o pomoc w zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego. Przed zastosowaniem środka przymusu bezpośredniego uprzedza się o tym osobę, wobec której środek ten ma być zastosowany, i fakt ten odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Przy wyborze środka przymusu bezpośredniego należy wybierać środek możliwie dla tej osoby najmniej uciążliwy, a przy jego stosowaniu należy zachować szczególną ostrożność i dbałość o dobro tej osoby. Przymus bezpośredni polegający na unieruchomieniu może być stosowany nie dłużej niż 4 godziny, ale w razie potrzeby stosowanie tego przymusu może być przedłużone na następne okresy 6-godzinne, przy czym nie dłużej niż 24 godziny łącznie.

2. Wykonanie obowiązku poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu zabezpieczone jest przymusem administracyjnym.

Taki przymus administracyjny może zastosować organ egzekucyjny, jakim jest wojewoda. Wojewoda może w tym celu wykorzystać środki egzekucji administracyjnej: m.in. grzywnę w celu przymuszenia (wobec osób fizycznych każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać kwoty 10 000 zł, a łączna kwota grzywien nałożonych wielokrotnie nie może przekroczyć kwoty 50 000 zł) oraz przymus bezpośredni (polega on na doprowadzeniu do wykonania obowiązku podlegającego egzekucji drogą zagrożenia zastosowania lub zastosowania bezpośrednio skutecznych środków, nie wyłączając siły fizycznej, w celu usunięcia oporu zobowiązanego i oporu innych osób, które stoją na przeszkodzie wykonaniu obowiązku).

3. Ponadto, unikanie obowiązkowych szczepień ochronnych stanowi wykroczenie i jest podstawą do zawiadomienia o tym organów ścigania.

Zgodnie bowiem z art. 115 Kodeksu wykroczeń karze grzywny do 1500 zł lub karze nagany podlega osoba, która pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej; tej samej karze podlega ten, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej szczepieniu ochronnemu lub badaniu.

Należy jednak zwrócić uwagę, że do wykroczenia dochodzi dopiero wówczas gdy środki egzekucji administracyjnej okażą się nieskuteczne.

4. Osoby przeprowadzające obowiązkowe szczepienia ochronne są zobowiązane co kwartał przedstawiać państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu sprawozdanie z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych.

W praktyce często SANEPID po otrzymaniu takiego sprawozdania podejmuje dalsze czynności mające na celu przymuszenie do poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu. W ostatnim czasie działania SANEPIDu dotyczące obowiązkowych szczepień ochronnych są jednak kwestionowane.