Dzieci z nadwagą mają większe ryzyko chorób serca, a także zwiększone ryzyko cukrzycy, nadciśnienia oraz problemów emocjonalnych[1]. Dodatkowo zmieniający się styl życia – od coraz dłuższego czasu spędzanego przed ekranami po brak regularnej aktywności fizycznej – tylko pogłębia ten problem.
W obliczu takich danych rodzi się pytanie: jak skutecznie kształtować zdrowe nawyki najmłodszych? Odpowiedź: w codziennych wyborach rodziców, opiekunów i nauczycieli, którzy wspólnie mogą stworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, a to zaprocentuje w przyszłości.
Zdrowie na talerzu
Obecna dieta dzieci pozostawia wiele do życzenia. Z badań wynika, że w Polsce najmłodsi jedzą za mało warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych, a ich dieta obfituje w cukier i przetworzoną żywność. Problem otyłości wśród dzieci to nie tylko wyzwanie lokalne, ale także globalne – jak wskazują dane Narodowego Funduszu Zdrowia, liczba otyłych dzieci i młodzieży powyżej 5. roku życia wzrosła aż 11-krotnie – z 11 milionów w 1975 roku do 124 milionów w 2016 roku. Na tle tych danych alarmujące jest, że zaledwie 52,9% dzieci w Polsce codziennie siada do stołu z rodziną. Oznacza to, że prawie połowa najmłodszych traci szansę na wspólne domowe posiłki, które odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu zdrowych nawyków [2]. Regularne jedzenie z rodzicami ma ogromne znaczenie – dzieci chętniej sięgają po zdrowe produkty, rzadziej wybierają słodkie przekąski, a ich masa ciała częściej mieści się w normie. – Złe nawyki kształtują się już w najmłodszych latach. Dzieci, które regularnie piją słodzone napoje, trzykrotnie częściej sięgają po nie także w dorosłości. Wspólne jedzenie – w domu lub w grupie rówieśniczej – to coś więcej niż posiłek. To nauka zdrowych wzorców, rozmowy o jedzeniu i poczucie wspólnoty. Te elementy są niezwykle ważne w rozwoju dziecka – podkreśla Katarzyna Goryluk-Gierszewska z Academy International.
Wspólne jedzenie w przedszkolu
Kształtowanie zdrowych nawyków nie kończy się w domu. Ważną rolę odgrywają żłobki, przedszkola i szkoły, w których dzieci spędzają dużą część dnia. Wspólne jedzenie posiłków w grupie może być równie skuteczne w budowaniu zdrowych wzorców, szczególnie gdy dzieci obserwują rówieśników próbujących nowych smaków. Jednak zasady żywieniowe panujące w danej placówce mają tu kluczowe znaczenie – zdrowe, dobrze zbilansowane menu oraz kultura jedzenia mogą wspierać te dobre nawyki, ale ich brak może utrwalać niewłaściwe wzorce.
W wielu przedszkolach i szkołach zdrowe nawyki wspierane są także poprzez różnorodne działania edukacyjne: dzieci mogą korzystać z kącików edukacyjnych, gdzie w przystępny sposób poznają podstawy higieny i pielęgnacji ciała – np. poprzez zabawę z modelami ludzkimi czy ilustracje przedstawiające prawidłową pielęgnację zębów. Coraz więcej placówek wprowadza również warsztaty kulinarne, na których dzieci mogą samodzielnie przygotowywać proste, zdrowe przekąski i przekonać się do jedzenia warzyw oraz owoców. Popularne stają się też zajęcia botaniczne, które uczą, skąd pochodzi jedzenie, jak uprawiać rośliny i dlaczego natura ma tak duży wpływ na nasze zdrowie. Takie inicjatywy, choć nie są jeszcze standardem we wszystkich placówkach, stanowią skuteczny sposób na łączenie edukacji z praktyką, inspirując najmłodszych do budowania zdrowych nawyków, które zostaną z nimi na lata.
Ruch – naturalna potrzeba czy zanikający nawyk?
Drugim kluczowym elementem zdrowego dzieciństwa jest ruch. Tymczasem dzieci w Polsce spędzają średnio 4 godziny dziennie przed ekranami[3], a aktywność fizyczna, która kiedyś była częścią codzienności, dziś zeszła na dalszy plan.
Regularna aktywność fizyczna nie tylko zapobiega otyłości, ale także wpływa na zdrowie psychiczne: poprawia nastrój, redukuje stres i wspiera rozwój umiejętności społecznych. WHO zaleca, by dzieci spędzały co najmniej 60 minut dziennie na ruchu, najlepiej na świeżym powietrzu. W praktyce jednak wyzwaniem jest oderwanie ich od ekranów i zmotywowanie do działania. – Warto pamiętać, że dzieci nie są małymi dorosłymi. Ruch musi być dla nich atrakcyjny i przyjemny. Kluczem do sukcesu jest różnorodność – od gry w piłkę, przez jazdę na rowerze, aż po wspólne spacery. Dla dzieci najważniejsza jest zabawa, dlatego aktywność powinna być naturalnym elementem codzienności, a nie obowiązkiem. Uczynienie jej atrakcyjną i różnorodną to misja rodziców i placówek edukacyjnych – dodaje Katarzyna Goryluk-Gierszewska.
Jak w innych krajach zmienia się nawyki
Kształtowanie zdrowych nawyków od najmłodszych lat to wyzwanie, które dostrzegają nie tylko rodzice i nauczyciele, ale także systemy edukacyjne na całym świecie. Finlandia jest znana z wieloletnich działań na rzecz zdrowia publicznego, które rozpoczęły się w latach 70. XX wieku. Wówczas wdrożono kompleksowe programy, które łączyły promocję zdrowego odżywiania, aktywność fizyczną i edukację zdrowotną. Chociaż pierwotnie programy te koncentrowały się na dorosłych, fiński system edukacyjny z czasem zintegrował naukę o zdrowym stylu życia w codziennym życiu dzieci i młodzieży, co do dziś jest fundamentem działań na rzecz zdrowia społeczeństwa[4]. Finlandia niemal pół wieku temu podjęła działania, przed którymi Polska stoi dopiero dziś – to wyraźny sygnał, jak wiele jest do nadrobienia.
– Choć polski ministerialny program edukacji zdrowotnej obejmuje głównie szkoły, zdrowe nawyki warto budować jeszcze wcześniej, w przedszkolach. To właśnie w tych placówkach dzieci uczą się przez zabawę, doświadczają wspólnego jedzenia i obserwują wzorce, które mogą wpłynąć na ich dalsze życie. Przedszkola mogą przygotować grunt pod skuteczniejsze wdrażanie programów w kolejnych etapach edukacji, co w dłuższej perspektywie może pozytywnie wpłynąć na zdrowie całego społeczeństwa – dodaje ekspertka.
Jak wspierać dzieci?
Ostateczny sukces w kształtowaniu zdrowych nawyków zależy od współpracy rodziców, nauczycieli i opiekunów w placówkach edukacyjnych. Rodzice mogą działać poprzez własne wybory – zdrowe jedzenie, aktywny tryb życia i ograniczanie czasu spędzanego przed ekranami – to fundamenty, które dzieci przyjmują jako normę, obserwując dorosłych.
Jednocześnie przedszkola i szkoły mogą w naturalny sposób wzmacniać te wzorce. Tworzenie środowiska sprzyjającego zdrowemu stylowi życia – od dobrze zbilansowanego menu, przez zajęcia ruchowe, aż po edukację ekologiczną – to działania, które nie tylko kształtują zdrowe nawyki, ale także uczą dzieci odpowiedzialności za siebie i otaczający świat.
– Każdy etap rozwoju dziecka to okazja do budowania dobrych nawyków. Im wcześniej zaczniemy – w domu, w przedszkolu czy w szkole – tym większa szansa, że zdrowe wybory staną się naturalną częścią ich codzienności – podsumowuje Katarzyna Goryluk-Gierszewska.
Zdrowe dzieciństwo to zdrowa dorosłość
Tworzenie środowiska, które wspiera zdrowy rozwój dzieci, jest wyzwaniem wymagającym współpracy na wielu poziomach. Drobne, codzienne decyzje – takie jak wspólne jedzenie posiłków, regularna aktywność fizyczna i budowanie pozytywnych wzorców w przedszkolach – mogą mieć ogromny wpływ na zdrowie kolejnych pokoleń. To inwestycja, która przynosi korzyści nie tylko w perspektywie indywidualnej, ale również społecznej, zmniejszając ryzyko chorób cywilizacyjnych i promując świadome, odpowiedzialne podejście do zdrowia.
Foto: freepik.com
[1][2]https://www.nfz-szczecin.pl/dla_news_4034_sroda_z_profilaktyka_profilaktyka_od_najmlodszych_lat_ksztaltowanie_nawykow_zywieniowych_.htm?PHPSESSID=26a9935f4aad406963866e847d511413
[3]https://www.activehealthykids.org/wp-content/uploads/2022/10/Poland-report-card-long-form-2022.pdf
https://naukatolubie.pl/acr/polski-nastolatek
[4]https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/107459/E78092.pdf?sequence=1&isAllowed=y