Niedożywienie i zmiany zachodzące w organizmie wraz z upływem czasu, a także warunki środowiskowe w jakich żyjemy – sprawiają, że suplementacja w wieku senioralnym jest niezbędna. Konieczne są jednak rekomendacje, które pomogą seniorom zdecydować, jakie preparaty powinni stosować – do takich wniosków doszli eksperci uczestniczący w debacie „Suplementy w diecie seniora w opinii lekarzy i naukowców” zorganizowanej przez Federację Suplementów.
Jednym z największych problemów osób w wieku podeszłym i wyzwanie dla osób sprawujących nad nimi opiekę jest niedożywienie seniorów. Wynika to m.in. z upośledzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym, które pogłębia się wraz z wiekiem. „Po części to naturalne zjawisko, bo starzejący się organizm jest coraz mniej sprawny, ale z drugiej strony to stan chorobowy, który wymaga wsparcia. Suplementacja dedykowana osobom w wieku podeszłym, która składa się ze zwiększonej ilości witamin i minerałów to jeden ze sposobów zaradzenia tej sytuacji” – uważa specjalista zdrowia publicznego prof. Bolesław Samoliński, kierownik Zakładu Alergologii i Immunologii Klinicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, przewodniczący Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia.
Nie bez znaczenia jest fakt, że blisko 70 proc. osób w wieku podeszłym to osoby samotne, które prowadzą jednoosobowe gospodarstwa. Sposób ich odżywiania odbiega od standardów. „To efekt spadku aktywności życiowej, za który niemal w 50 proc. odpowiada depresja. A to oznacza brak motywacji do codziennego funkcjonowania. Wraz z nią pojawia się problem niedoborów żywieniowych wynikający z ubogiej diety” – zauważa prof. Samoliński.
Dane zebrane przez naukowców Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego wykazują, że częstość występowania niedożywienia wśród starszych hospitalizowanych pacjentów sięga 30-65 proc., a wśród mieszkających w domach opieki 25-60 proc. Także u osób mieszkających w domach rodzinnych obserwuje się zjawisko niedożywienia i sięga ono nawet 32 proc.
Przyczyny niedożywienia seniorów
„Na niedożywienie u osób starszych wpływa wiele czynników. Po pierwsze wraz z wiekiem zmienia się skład naszego organizmu – w wyniku zmian metabolicznych tracimy tkankę kostną, masę tkanki mięśniowej, zmniejsza się procentowy udział tkanki tłuszczowej, a nawet tak podstawowy skład naszego organizmu- jakim jest woda. Jej udział w organizmie również z wiekiem maleje” – wymienia dr Przemysław Rzodkiewicz p.o. kierownika Zakładu Gerontologii i Zdrowia Publicznego w Narodowym Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji.
„Dodałbym do tego bakterie jelitowe, których skład wraz z wiekiem radykalnie się zmienia, a to one w znacznym stopniu decydują o dostępności składników odżywczych, które spożywamy, potęgując zaburzenia odżywienia. Z badań przeprowadzonych przez Amerykanów wynika, że niewłaściwa dieta jest głównym czynnikiem odpowiadającym za zwiększoną śmiertelność, ważniejszym nawet od palenia!” – mówi dr Igor Łoniewski, który na co dzień współpracuje z Zakładem Biochemii i Żywienia Człowieka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.
Za zmianami w strukturze naszego ciała idzie również spadek aktywności. „Mniejsza masa mięśniowa sprawia, że zmniejsza się aktywność fizyczna, seniorzy pokonują mniejsze dystanse, a tym samym mają mniejsze zapotrzebowanie energetyczne przez co nie odczuwają pewnych zmian np. hormonalnych, które powodują mniejsze wydzielanie śliny. Ten wydawałoby się mało istotny fakt sprawia, że pokarm jest gorzej trawiony, a tym samym ilość dostarczanych substancji odżywczych jest mniejsza pomimo dostarczania tej samej ilości pokarmu” – tłumaczy dr Rzodkiewicz. Niedożywienie wpływa również na procesy fizjologiczne, związane z przewodem pokarmowym – z jednej strony obserwujemy zaparcia, które wynikają z nadużywania leków przeczyszczających, z drugiej biegunki związane z zaburzeniami wytwarzania hormonów przez trzustkę.
„Nie bez znaczenia są też częste w wieku podeszłym zaburzenia psychiczne, które wpływają na zmianę zachowania, w tym także na regularność spożywania pokarmów. Do tego dochodzi nierzadkie uszkodzenie zmysłu smaku czy powonienia przez co pokarmy stają się mniej atrakcyjne. Kiedy dodamy do tego ograniczenia ekonomiczne, które sprawiają, że wielu seniorów oszczędza na jedzeniu, oraz brak wiedzy w zakresie zdrowego odżywiania – wówczas nie powinno dziwić to, że problem niedożywienia w tej grupie wiekowej występuje tak często” – uważa dr Rzodkiewicz, specjalista Narodowego Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji.
Czego brakuje seniorom
W konsekwencji zespołu złego wchłaniania i niedożywienia u osób w wieku podeszłym stwierdzamy niedobór pierwiastków, które wpływają na jakość skóry, paznokci, włosów. Jednocześnie obserwujemy osłabienie odporność oraz pogorszenie ogólnego dobrostan.
„Niedobór witaminy D wśród naszych rodaków stwierdzamy na poziomie 90 proc., a w wieku podeszłym niemal 100 proc.! W naszej strefie geograficznej jest zbyt małe nasłonecznienie, na dodatek u ludzi w podeszłym wieku spada zdolność wytwarzania tej witaminy, a w formie diety nie jesteśmy w stanie uzupełnić tych braków” – podkreśla prof. Samoliński. Tymczasem wpływ witaminy D na nasze zdrowie jest trudny do przecenienia – odpowiada on za m.in. częstość występowania infekcji, zachorowalność na nowotwory, a najnowsze badania sugerują nawet jej związek z chorobą Alzheimera.
Podobna sytuacja dotyczy magnezu. „Sprawia to niewłaściwa kultywacja ziemi, a to stamtąd pochodzi magnez, który spożywamy w codziennych posiłkach, zawarty głównie w produktach pochodzenia roślinnego. Magnez jest pierwiastkiem prowitalnym, jego niedobór powoduje wzrost depresji, spadek aktywności”- ocenia prof. Samoliński.
Zbilansowana dieta nie pozostaje także bez wpływu na narząd wzroku. „Istnieje jednoznaczna korelacja między właściwym odżywieniem organizmu a chorobami oczu. Optymalną wydaje się być dieta śródziemnomorska, bogata w substancje antyoksydacyjne, która w naszych warunkach jest niestety trudna do osiągnięcia. Dlatego możliwość dostarczania skoncentrowanych substancji, jak np. karotenoidy czy kwasy omega 3, wydaje się być cenną opcją” – mówi prof. Jacek Szaflik, kierownik Katedry i Kliniki Okulistyki II Wydziału Lekarskiego WUM.
Seniorom powinni suplementować także witaminy z grupy B, kwasy tłuszczowe omega-3 oraz selen. „Trzeba tylko pamiętać, że niektóre składniki wchodzą w niekorzystne interakcje. Na przykład magnez utrudnia wchłanianie wapnia” – przypomina dr Krzysztof Błecha, internista, specjalista rehabilitacji medycznej oraz ziołolecznictwa.
Zalecana rozwaga
„Pamiętajmy, że suplementy należą do tych produktów, które zapobiegają a nie leczą, jednak suplementowanie diety osób w wieku podeszłym wydaje się wręcz niezbędne” – uważa prof. Samoliński.
Choć suplementacja ma wiele udowodnionych korzyści zaledwie 20 proc. osób, które po nią sięgają przyznaje się do tego. To problem wynikający z niechęci środowiska medycznego do tych preparatów. „Stworzyła się wokół nich zła atmosfera. A przecież dieta od lat jest elementem leczenia. Trzeba to odkłamać, bo ze względu na niską jakość produktów spożywczych nie jesteśmy w stanie dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych składników. Nie będziemy przecież zjadać ogromnej ilości szpinaku, aby uzupełnić luteinę. Obok tradycyjnego leczenia trzeba więc zalecać suplementację” – uważa dr Błecha. Podkreśla jednak, że każdorazowo należy to robić bardzo rozważnie.
„Wiele osób w starszym wieku zażywa np. blokery pompy protonowej (stosowane w refluksie, zgadze i chorobie wrzodowej), które podwyższają PH żołądkowe. Powoduje to mnóstwo problemów zdrowotnych – zaburzenia wchłaniania żelaza, wapnia, witaminy B12, B6, magnezu. Ich konsekwencją może być osteoporoza albo anemia” – zwraca uwagę dr Błecha.
Eksperci zwrócili również uwagę na sytuacje, w których suplementacja jest wręcz niezbędna w związku z zażywaniem niektórych leków. „Diuretyki (leki moczopędne) stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego mogą natomiast niebezpiecznie obniżyć poziom potasu w organizmie. Z kolei glikokortykosteroidy, stosowane w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, zmniejszają poziom wapnia w organizmie” – wyjaśnia dr Igor Łoniewski.
Konieczne rekomendacje
Zgromadzeni eksperci zgodnie uznali, że konieczne jest opracowanie rekomendacji wskazujących zarówno pacjentom, jak i lekarzom jakie suplementy powinny być stosowane przez seniorów w zależności od schorzeń na które cierpią oraz zażywanych leków. Powinien je opracować zespół, w którym oprócz lekarzy znajdą się także dietetycy oraz farmaceuci.
Irena Rej, prezes Izby Gospodarczej „Farmacja Polska” zwróciła także uwagę na konieczność działań edukacyjnych. „Rynek suplementów jest tak rozległy i przy tym trudny, że często sami lekarze nie orientują się jakie preparaty proponować chorym. To pomogłoby także w uporządkowaniu rynku suplementów, bo nie może być tak, że pacjenci swoją wiedzę o tym co przyjmować czerpią z reklam, myląc przy tym suplementy z lekami (kapsułki, tabletki)”- oceniła prezes.
Anna Mossakowska-Ziemniak – dyrektor generalny Federacji Suplementów zapewniła, że Federacja Suplementów planuje szeroką edukację społeczną na temat roli suplementów diety i jest to priorytet zrzeszonych w organizacji firm.
Monika Wysocka