Co trzecia osoba w wieku powyżej 65 lat, mieszkająca samodzielnie, doznaje upadku przynajmniej raz w roku. O tym z czego to wynika i jakie konsekwencje ze sob niesie rozmawiamy z dr Przemysławem Rzodkiewiczem p.o. kierownika Zakładu Gerontologii, Zdrowia Publicznego i Dydaktyki w Narodowym Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji.
Jak częstym zjawiskiem są upadki u osób w podeszłym wieku?
Statystyki Światowej Organizacji Zdrowia wskazują, że przeciętnie raz w roku upada 28-35% osób po 65 roku życia. Wraz z wiekiem ryzyko upadku rośnie. Po 70 roku życia upadki raportowane są już u 32-42% osób. Wśród osób, które już kiedyś upadły ryzyko kolejnych upadków jest jednak większe. Wiek nie jest jednak jedynym czynnikiem powiązanym z ryzykiem upadku. Częstotliwość upadków związana jest z osłabieniem siły i masy mięśniowej, zaburzeniami koordynacji, chorobami neurodegeneracyjnymi, upośledzeniem funkcji narządów zmysłów. W grupie osób, które wymagają stałej opieki upadki notowane są przeciętnie raz na dwa lata.
Czy upadek zawsze wynika z niesprawności związanej z wiekiem?
Upadek jest zdarzeniem nagłym i niezamierzonym a jego bezpośrednią przyczyną jest zachwianie i utrata równowagi. Nie każde zachwianie równowagi kończy się upadkiem. To czy upadniemy nie wynika zazwyczaj bezpośrednio z niesprawności. Nasza kondycja fizyczna i zdrowie mają wpływ zdolność do uniknięcia zagrożeń. Ta sama sytuacja np. wejście na ślizgawkę skończyć się może bardzo różnie, w zależności od ogólnej sprawności osoby, której dotyczy. Upadek jest zazwyczaj konsekwencją braku uwagi, koncentracji, ostrożności, refleksu, wystarczającej siły fizycznej i koordynacji by mu zapobiec. Starzeniu się towarzyszy stopniowe obniżenie się funkcjonalności organizmu a tym samym wzrasta ryzyko upadku. Odruchy obronne takie jak na przykład zmiana ułożenia ciała podczas upadku są wolniejsze, gdyż czas reakcji z wiekiem ulega wydłużeniu.
Czasami upadek może być jednak również bezpośrednio związany ze stanem zdrowia np. osoba z zaburzeniami ciśnienia może stracić przytomność ze względu na spadek ciśnienia krwi a osoba niewidoma lub niedowidząca może nie dostrzec przeszkody.
Jakie są najczęstsze konsekwencje upadków w wieku senioralnym?
Ze względu na osłabienie struktur układu mięśniowo-szkieletowego konsekwencje upadków u osób starszych są poważniejsze w skutkach niż u ludzi młodych. Następstwem co drugiego upadku są urazy prowadzące do hospitalizacji. Do najczęstszych obrażeń zwianych z upadkami należą rany, wstrząśnienia mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe, złamania kości, oparzenia. Przebyte urazy prowadzą do zmniejszenia aktywności pacjenta czego konsekwencją mogą być powikłania w postaci odleżyn, przykurczy w stawach, zakrzepicy żył, zatorowości płucnej albo infekcji.
Dlaczego upadek w wieku senioralnym jest tak niebezpieczny?
Czy senior może się jakoś uchronić przed upadkami?
Wraz z wiekiem funkcjonowanie naszego organizmu zmienia się – dochodzi do stopniowego zmniejszenia masy i siły mięśni, osłabienia struktury kości, pogorszeniu ulegają funkcje narządów zmysłów, zwiększa się ilość występujących chorób. Na ryzyko upadku wpływają również zaniedbania takie jak na przykład brak aktywności fizycznej, otyłość, stosowanie używek (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu). Na tempo i stopień niektórych zmian mamy jednak wpływ. Codzienna aktywność fizyczna pozwala utrzymać wysoką sprawność narządu ruchu zaleca się codzienne ćwiczenia równowagi, chodu, zakresu ruchu w stawach w wymiarze przynajmniej 30 minut dzienne. Warto również zadbać o poprawę bezpieczeństwa w swoim otoczeniu np. usunąć przeszkody, o które senior mógłby się potknąć. Osobę zagrożoną upadkiem można również zaopatrzyć w sprzęt medyczny w postaci np. balkoników lub lasek. Nie bez znaczenia jest też profilaktyka i edukacja seniorów zagrożonych upadkiem, wykonując podstawowe czynności należy unikać wykonania gwałtownych zmian pozycji, nagłych ruchów i zwrotów, sięgania po wysoko położone przedmioty.
Czy w Polsce podejmowane są jakieś szeroko zakrojone działania uświadamiające seniorom to zagrożenie? Jak pokazują doświadczenia innych państw dzięki takim działaniom można obniżyć liczbę upadków nawet o 50%!
Niestety problem upadków nie przebił się jeszcze w sposób wystarczający do świadomości społecznej a działania profilaktyczne i edukacyjne nie mają charakteru systemowego. Upadki są jednak jednym z „wielkich problemów geriatrycznych” a ocena ich ryzyka jest jednym z podstawowych celów całościowej oceny geriatrycznej, która stanowi standard diagnostyki w geriatrii. Zainteresowanie tą tematyką wzrasta co otwiera pole do nowych inicjatyw w szczególności szkolenia szerokich grup specjalistów oraz nowych programów edukacyjnych kierowanych do seniorów.