W 10 na 100 przypadków leczenie zachowawcze zawrotów głowy nie daje efektów. Kiedy nie pomaga zmiana diety, trybu życia, wypoczynek, a także fizykoterapia i farmakoterapia, jest szansa, że warto po,ysleć o wizycie u chirurga chirurgicznym.
Kiedy w głowie się kręci, podstawową sprawą jest ustalenie przyczyny dolegliwości. Wrażenie ruchu wirowego w głowie jako subiektywne odczucie może powstawać w następstwie różnych chorób czy zaburzeń. Czasem jest skutkiem nadciśnienia tętniczego, zwyrodnień w odcinku szyjnym kręgosłupa lub wiąże się z napięciem psychicznym (psychogenne zawroty głowy). Wtedy konieczna jest wizyta u kardiologa, ortopedy czy psychiatry. Bywa jednak, że przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia układu przedsionkowego, który znajduje się w uchu wewnętrznym i odpowiada m.in. za poczucie równowagi. Naturą tych dolegliwości zajmują się lekarze otolaryngolodzy, wspólnie z neurologami, neurochirurgami. Aby jednoznacznie określić przyczynę zawrotów głowy, przeprowadza się wiele specjalistycznych badań – subiektywnych i obiektywnych – do których należą: badanie otoskopowe (czyli oględziny wnętrza ucha), badanie w kierunku oczopląsu, testy na koordynację ruchów, analiza postawy, chodu, zaburzeń równowagi, audiometria, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny, badanie przepływu krwi w tętnicach czaszkowych, badania krwi w kierunku opryszczki czy boreliozy i in.
Zróżnicowanie zawrotów głowy
Pomocą w diagnozie, oprócz obiektywnych badań, są subiektywne odczucia pacjenta dotyczące doznawanych zaburzeń. W zależności od tego, w której części układu przedsionkowego doszło do uszkodzenia – w części obwodowej czy centralnej – zawroty głowy mają różny charakter. O zaburzeniach w części obwodowej świadczą zawroty głowy o nagłym początku, które trwają od kilkunastu minut do kilku godzin, pojawiają się raptownie w okresie nie dłuższym niż 1–3 tygodnie. Dolegliwości nasilają się podczas poruszania głową i mogą im towarzyszyć: szumy uszne, zaburzenia ostrości widzenia, oczopląs poziomy, jednostronne upośledzenie słuchu, a także niedowład lub porażenie nerwu twarzowego. Natomiast oznaką uszkodzenia części centralnej przedsionka jest uczucie braku równowagi, chwiejności, niepewności chodu – dolegliwości są słabo nasilone, trwają nie dłużej niż minutę, ale potrafią nawracać przez wiele miesięcy czy lat. Mogą im towarzyszyć takie objawy jak: zaburzenia ostrości widzenia, oczopląs pionowy, mroczki, drgawki, bóle głowy, zaburzenia świadomości. Następstwem zwłaszcza tych ostatnich zaburzeń często są upadki, które mogą być groźne w skutkach.
Kiedy na operację?
W przypadku zaburzeń obwodowych i centralnych układu przedsionkowego interwencja chirurga potrzebna jest dość rzadko (ok. 10 proc. przypadków). Operacja, jako rozwiązanie ostateczne, brana jest pod uwagę w przypadku takich schorzeń jak: choroba Ménière’a, łagodne położeniowe zawroty głowy (ang. bening paroxysmal positional vertigo, BPPV), zapalenie błędnika, nawracające zapalenie nerwu przedsionkowego, konflikt naczyniowo-nerwowy nerwu VIII, przetoka ucha wewnętrznego. Przykładowo w chorobie Ménière’a wskazaniem do operacji są zawroty głowy trwające od 20 minut do 24 godzin i towarzyszące tym atakom: szumy uszne zazwyczaj jednostronne, niedosłuch typu odbiorczego również jednostronny oraz uczucie pełności w uchu, oczopląs, nudności i wymioty.
Jaki zabieg?
W leczeniu operacyjnym zawrotów głowy wykorzystywane są – w zależności od schorzenia, nasilenia objawów, stanu zdrowia pacjenta, stopnia niedosłuchu – różne techniki chirurgiczne.
Należy podkreślić, że zazwyczaj możliwe jest zastosowanie więcej niż jednego zabiegu. Na przykład w chorobie Ménière’a stosuje się zabiegi mikrochirurgiczne polegające na podawaniu leków przeciwzapalnych do jamy bębenkowej – terapia ta może trwać nawet 2 lata i przynosi pożądane efekty u ponad 90 proc. pacjentów. Jednak najbardziej skuteczne są zabiegi inwazyjne – np. labiryntektomia, w wyniku której bodźce z układu przedsionkowego nie dochodzą do kory mózgowej, dzięki czemu pacjent przestaje odczuwać zawroty głowy. Skuteczność tej metody to ok. 98 proc. Podobna w skutkach jest neurektomia przedsionkowa – polegająca na przecięciu nerwu przewodzącego bodźce z narządu przedsionkowego do kory mózgowej. U blisko 90 proc. przypadków prowadzi do całkowitego ustąpienia zawrotów głowy. Tak samo w przypadku łagodnych położeniowych zawrotów głowy przecięcie określonego nerwu jest najskuteczniejszą metodą leczenia (poprawa u ok. 98 proc. pacjentów).
Zawroty głowy a implanty słuchowe
U osób z obustronnym uszkodzeniem błędnika (ang. bilateral vestibular loss, BVL), u których wcześniej stosowane metody leczenia nie przyniosły efektu, jedyną nadzieją na sprawne funkcjonowanie może być wszczepienie implantu przedsionkowego. Osoby te zmagają się z zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi, nudnościami, wymiotami i in. Implant przedsionkowy wyposażony jest w czujnik ruchu, dzięki któremu możliwe jest odbieranie informacji o położeniu głowy w przestrzeni. Jego zadaniem jest także elektryczna stymulacja zakończeń nerwu przedsionkowego, co ma zmniejszyć lub całkowicie wyeliminować objawy u pacjentów skarżących się na zawroty głowy i zaburzenia równowagi. Wykorzystanie implantu wszczepianego do narządu przedsionkowego w rehabilitacji zawrotów głowy jest niewątpliwie ważnym i obiecującym osiągnięciem, jednak konieczne są dalsze badania w tym zakresie.
Przyczyny zawrotów głowy w zależności od miejsca uszkodzenia układu przedsionkowego
część obwodowa
- przewlekłe zapalenie ucha wewnętrznego
- zapalenie błędnika
- urazy ucha wewnętrznego
- nowotwory ucha wewnętrznego
- uszkodzenie narządu słuchu przez leki ototoksyczne
- choroba Ménière’a
- otoskleroza
- i inne
część centralna
- zapalenie opon mózgowych
- urazy głowy (np. wstrząśnienie mózgu)
- guzy mózgu
- stwardnienie rozsiane
- zaburzenia krążenia krwi w ośrodkowym układzie nerwowym
- i inne
Techniki chirurgiczne w leczeniu zawrotów głowy
Zabiegi chirurgiczne można podzielić m.in. na:
Techniki wpływające na działanie układu przedsionkowego:
- oszczędzające: mają charakter mniej inwazyjny i skupiają się na redukcji częstotliwości i stopnia nasilenia zawrotów głowy,
- uszkadzające: polegają na eliminacji zawrotów głowy przez zniszczenie narządu przedsionkowego.
Techniki wpływające na stan słuchu pacjenta:
- uwzględniające zachowanie słuchu po operacji,
- wpływające na pogorszenie słuchu lub powodujące całkowitą jego utratę: wykonywane są przeważnie u osób starszych, u których stwierdzony jest znaczny ubytek słuchu (powyżej 50 dB).
Opracowanie:
Aleksandra Mankiewicz-Malinowska
Na podstawie „Zarys otoneurologii” pod redakcją Waldemara Narożnego i Henryka Skarżyńskiego, wyd. Medical Education, Warszawa 2018.